Black, D. A. 2015. Mindfulness Research Guide (MRG). Retrieved from mindfulexperience.orgCreswell, J. D., & Lindsay, E. K. 2014. How does mindfulness training affect health? A mindfulness stress buffering account. Current…
Mindfulness.
Mindfulness is tegenwoordig enorm in. Misschien twijfel je of mindfulness ook wat voor jou is, maar weet je niet goed wat het nu eigenlijk betekent. Daarom schreven we speciaal voor jou dit reuzenartikel, met letterlijk alles wat je volgens ons zou moeten weten over mindfulness.
Robert Haringsma is psycholoog en gebruikt mindfulness in zijn therapie. Bart Hansma is mindfulnessleraar en leerling van de boedhistische leraar Upasaka Culadasa.
Samen hebben we de wetenschappelijke literatuur over mindfulness verzameld. Die hebben we naast onze persoonlijke meditatie-ervaring gelegd en onze ervaring als leraar. Op basis daarvan hebben we geprobeerd om een licht-verteerbaar, maar kraakhelder artikel te schrijven.
In dit artikel leer je:
- Wat de definitie van mindfulness is
- Waar je naar streeft als je een mindfulness-training volgt (dit is een omstreden onderwerp!)
- Uit welke vijf onderdelen mindfulness bestaat
- Welke oefeningen er bestaan en welke onderdelen van mindfulness ze ondersteunen
- De inhoud van de bekendste mindfulnesstraining (MBSR)
- Wat de beste mindfulness boeken zijn
- Het verschil tussen mindfulness en het boeddhistische pad (en de moderne variant daarvan)
Als je nog vragen hebt over mindfulness, horen we dat graag! Reageer dus vooral in de comments en wij komen zo snel mogelijk met een antwoord op je vraag.
De definitie van mindfulness
Laat ik maar meteen beginnen met het “slechte” nieuws. Er is niet één algemeen geaccepteerde, wetenschappelijk onderbouwde definitie van mindfulness.
Het goede nieuws is dat we wel steeds beter begrijpen wat mindfulness is. Er zijn inmiddels ruim 4000 wetenschappelijke publicaties verschenen over mindfulness 1 (door je muiscursor over het groene cijfertje te bewegen, kun je bekijken welke publicaties wij gebruiken om de uitspraken die we doen te onderbouwen)
Bovendien blijkt uit onderzoek dat het werkt. Mensen met stressproblematiek2, angst, depressie 3 en verslavingen4 baat bij mindfulness. Gezonde mensen worden er gelukkiger van en krijgen betere relaties5. Tot slot hebben we met behulp van hersenscans ook enig inzicht gekregen in de manier waarop het werkt.
Hieronder bespreek ik op drie verschillende niveau’s wat mindfulness is. Eerst leg ik uit wat het doel is van mindfulness meditatie. Daarna leg ik uit wat je precies traint. Tot slot bespreek ik de voordelen van mindfulness.
Er is dus genoeg houvast om voorbereid aan een mindfulness-training te beginnen.
Toch kiezen wij er hier (en in onze training) wel voor om een flink stuk theorie te presenteren. Wij zijn namelijk van mening dat je ook gemakkelijk de weg kwijt kunt raken als je totaal niet weet wat je aan het doen bent en waarom je dat doet. Daarbij is het echter wel altijd belangrijk om in je achterhoofd te houden dat kennis altijd in dienst moet staan van de beoefening.
Een goed uitgangspunt om aan te houden is dat het lezen over mindfulness nooit meer tijd in beslag mag nemen dan het doen van mindfulness-oefeningen.
Wat is het doel van mindfulness
Wat ons betreft is het handig om iets te weten over het Boeddhisme als je gaat starten met mindfulness. Begrijp ons goed, je hoeft je hoofd niet kaal te scheren en een oranje gewaad te dragen. Wel is het handig om te weten wat de Boeddha ongeveer zei.
Heel kort samengevat leerde de Boeddha over ons lijden. De Boeddha was gaan inzien dat de wereld vol met pijn was. Als je niet krijgt wat je wilt hebben, voel je pijn. Als je wel hebt wat je wilt, heb je pijn omdat je bang bent om het te verliezen. Of je krijgt weer opnieuw pijn omdat je nog meer wilt hebben. Ons streven naar zoveel mogelijk prettige gevoelens en zo weinig mogelijk onprettige zorgt er onbewust voor dat we steeds weer teleurgesteld en ontevreden zijn.
Het doel van meditatie is niet zozeer dat de omstandigheden veranderen, want dat is onmogelijk. Je kunt nu eenmaal niet leven zonder dat je met vervelende situaties te maken krijgt. Je kunt echter wel leren om minder (of zelfs helemaal niet meer) geraakt te worden door deze omstandigheden.
Nu gaat het in mindfulness niet per se over het stoppen van al het lijden. Het uitgangspunt van een acht-weekse mindfulness-training is niet dat je een verlicht mens wordt. Toch is het idee nog altijd wel dat je een prettiger leven krijgt. Een leven waarin je beter kunt omgaan met tegenspoed, frustraties en verdriet. Hoe ver je daar mee komt is afhankelijk van de hoeveelheid tijd en energie die je er in wil steken. Met behulp van een training van acht weken kun je echter al een heel eind komen.
Wat train je met mindfulness?
Insight Timer, de populairste app om mee te (leren) mediteren, heeft duizenden gratis trainingen die je kunt volgen als je wilt leren mediteren. In de verschillende boeken over mindfulness zijn wij ook nog eens honderden oefeningen tegengekomen. Toch zijn het allemaal manieren om uiteindelijk vijf dingen te leren:
Observeren. Je kent het misschien wel. Je rijdt in de auto ergens naartoe en als je op de locatie bent aangekomen, vraag je jezelf af: hoe ben ik hier eigenlijk gekomen? Tijdens de rit was je zo in gedachten verzonken dat je eigenlijk alles op de automatische piloot gedaan hebt.
Onbewust gebeurd dit heel vaak in ons leven. We merken maar de helft van wat er gebeurd omdat we zo druk in ons hoofd bezig zijn. Meditatie-beoefening helpt enorm om weer te leren observeren. Wat er in je omgeving gebeurd, maar ook wat voor gevoel je hebt en zelfs welke gedachten er in je opkomen.
Denken over de toekomst, analyseren van het verleden en oordelen over jezelf kan best tien minuten wachten. Maak eens een wandeling van tien minuten en probeer echt te zien hoe mooi de wereld eigenlijk al is. Ook zonder dat je al je doelen gehaald hebt.
Beschrijven. Met behulp van mindfulness meditatie zie je niet alleen beter wat er is, je leert het ook beter benoemen. Dat helpt om beter inzicht te krijgen in je psychologie. Is het gevoel dat je hebt nu boosheid, irritatie of juist angst? Wanneer je precies weet wat er speelt, kun je er ook beter mee om leren gaan.
Concentreren. Gedurende de dag komen er steeds allerlei gevoelens en gedachten in je op. Als je daar naar gaat luisteren, zullen ze je aanzetten tot onhandig gedrag of allerlei gepieker. Met behulp van meditatie leer je je concentreren op wat je aan het doen bent en geen aandacht te besteden aan allerlei willekeurige gedachten en gevoelens. Dat helpt je om behoorlijk effectiever te zijn.
Accepteren. dit is een term die veel verwarring oproept, maar we kennen ook geen betere. Bij acceptatie gaat het over het laten zijn van wat er is. Het stoppen met vechten tegen dingen, maar ze laten komen en er laten zijn. Dit betekent niet dat je alles maar over je heen moet laten komen overigens. Acceptatie is vaak juist het startpunt van verandering.
Als je wilt oefenen met acceptatie is het goed om te starten met het accepteren van de dingen waar je toch geen invloed op uit kunt oefenen. Niet reageren. Dit is misschien wel een van de belangrijkste effecten van mindfulness. De beoefening helpt je om in te zien dat enorm veel van je gedrag erop gericht is om je prettig te voelen en onprettige situaties te vermijden. Dat betekent dat je steeds bezig bent en veel stress hebt om alles in goede banen te leiden. Als je inziet dat onprettige situaties ook goed te doorstaan zijn en dat je niet altijd een prettig gevoel hoeft te hebben, valt er een grote druk van je schouders. Je hoeft dan niet steeds meer te streven en ook niet steeds meer te vermijden. Bovendien kun je veel beter je doelen nastreven. Als je bijvoorbeeld wilt afvallen, komt daar behoorlijk wat vervelende gevoelens bij kijken. Een hongergevoel bijvoorbeeld. Misschien ook ontevredenheid over je voortgang. Wellicht ook weerstand tegen het sporten. Allemaal vervelende emoties waar je niet op moet reageren, maar die je gewoon moet doorstaan. Als je dat kunt leren, zul je enorm veel effectiever worden in je gedrag. Wat levert het nu precies op, dat mindfulness? Uit onderzoek halen we onder andere de volgende effecten: Betere prestaties: Stressbestendiger: Betere relaties: Beter slapen: Gelukkiger: Minder angstig:Wat zijn de resultaten van mindfulness?
Mindfulness maakt dat je beter presteert. Dit heeft vooral te maken met het feit dat je beter kunt concentreren en langer je concentratie kunt bewaren.6
Mindfulness meditatie wordt tegenwoordig vaak gezien als een ontspanningsoefening. Nu kan mindfulness je best helpen om te ontspannen, maar er zijn nog veel meer manieren waarop het stress tegengaat. De oorspronkelijke mindfulness training (De MBSR) is dan ook specifiek ontwikkeld om stress tegen te gaan en er zijn verschillende onderzoeken waaruit blijkt dat dit uitstekend werkt. 7
Uit onderzoek blijkt dat mensen die erg mindful zijn, beter communiceren. Dat wordt waarschijnlijk veroorzaakt doordat ze goed kunnen luisteren en niet direct met hun oordeel klaar staan. Daarnaast blijkt dat mindfulness helpt om meer compassie met anderen te hebben. Klaarblijkelijk is het zo dat inzicht in je eigen lijden je ook helpt om mee te voelen met de problemen van anderen.
In onze slaaptherapie gebruiken we regelmatig mindfulness-technieken. Niet alleen om in slaap te komen, maar vooral ook om het piekeren te stoppen dat je uit de slaap houdt8.
Mensen die mindful zijn, voelen zich over het algemeen beter en hebben meer positieve emoties zoals hoop en optimisme. Daarnaast hebben ze minder last van negatieve gevoelens. Als die toch ontstaan, herstellen ze daar sneller van. Mindfulness is dan ook aan te raden voor mensen die in hun leven last hebben gehad van een depressie.
Uit onderzoek blijkt dat mensen met angstklachten baat hebben bij mindfulness. De reguliere behandeling van angst geeft aan dat angstig mensen hun angst moeten ervaren, zodat ze er minder last van hebben. Mindfulness heeft hetzelfde streven, maar heeft ook nog fantastische oefeningen die daar bij helpen. Het is dan ook geen wonder dat mindfulness helpt om beter met je angst om te gaan.
Mindfulness test
De positieve effecten van mindfulness zijn onderzocht met allerlei soorten vragenlijsten. Uiteindelijk is daar één vragenlijst uit ontstaan. De Vijf Facetten Mindfulness Vragenlijst910 Hier kun je deze vragenlijst afnemen. Je krijgt dan direct te zien hoe jij scoort op de verschillende mindfulness factoren.
Let op: Trek je niets van de getallen aan. De antwoordmogelijkheden gaan steeds van links “(bijna) nooit waar” naar rechts “(bijna) altijd waar“
[WpProQuiz 8]
Mindfulness Training
Mindfulness is een techniek die je aan kunt leren en dat kun je in principe op enorm veel verschillende manieren doen. Toch kiezen veel trainers ervoor om de training te kiezen die is ontwikkeld door John Kabat Zinn. Dit is de Mindfulness Based Stress Reduction training (MBSR).
Het voordeel van deze training is dat hij goed onderzocht is en dat je als deelnemer dus weet wat je krijgt. Voordat je deze training kunt geven, moet je bovendien een stevige cursus gevolgd hebben. Zo weet je ook zeker dat je een trainer krijgt die weet waar hij/zij het over heeft.
Hieronder staat kort uitgelegd waar de MBSR uit bestaat. Het is een training van acht weken waarin je stap voor stap, aan de hand van praktische oefeningen wordt meegenomen in het mindfulness-gedachtegoed.
(Klik op de vlakken om ze verder te slapen of klik op de puntjes onderaan)
Hou er rekening mee dat de mindfulness training behoorlijk wat tijd en inspanning vraagt. Gemiddeld wordt er van je verwacht dat je ongeveer drie kwartier tot een uur per dag oefent.
Als je dat echt niet voor elkaar krijgt, is dat vaak al het eerste teken dat er iets aan de hand is aan je leven. Wanneer je niet dagelijks drie kwartier vrije tijd hebt, is het wel erg druk denk je ook niet? Vaak is het dan een goede start om eerst tijd te gaan maken om vervolgens deel te nemen aan de training.
Mindfulness oefeningen
Het is belangrijk om je te beseffen dat mindfulness echt een doe-sport is. Het is gemakkelijk om te begrijpen dat je niet naar elke gedachte hoeft te luisteren. Veel moeilijker is het om niet te handelen naar de gedachte die zegt: “Een klein snoepje kan toch geen kwaad?” Nog veel lastiger is het om daar echt een gewoonte van te maken.
Dit is wat mij betreft ook het mooie van mindfulness. In veel andere therapieën ben je in gesprek met de psycholoog over wat er eerder in je leven gebeurd is. In een mindfulness training gaat het over ervaringen die vijf minuten geleden gebeurd zijn tijdens het mediteren. Of zelfs over ervaringen die op dit moment nog steeds spelen.
Oefeningen zijn dan ook van groot belang bij een mindfulness training. Hieronder heb ik een aantal oefeningen uiteen gezet die vaak gebruikt worden.
Zitmeditatie
Zitmeditatie is wat veel mensen zich bij meditatie voorstellen. De instructies zijn eenvoudig:
Als we kijken naar de vijf meditatiefactoren, train je ze bij deze oefening bijna allemaal. Je observeert wat er in je hoofd gebeurd als je probeert te concentreren. Je concentreert je op de ademhaling. Dat je steeds maar afdwaalt met je gedachten zul je maar moeten zien te accepteren en tot slot moet je niet reageren op de neiging om te stoppen, te bewegen of iets anders te gaan doen. Beschrijven kan ook wel een onderdeel uitmaken van deze oefening, maar dat gebeurd over het algemeen pas als je de concentratie enigzins onder controle hebt.
Bodyscan
De bodyscan komt voor een groot deel overeen met de zitmeditatie. Alleen lig je hierbij op de grond en richt je de concentratie op verschillende onderdelen van je lichaam. Je zult tijdens deze oefening merken dat veel van je gevoelens een plaats hebben in je lichaam. Deze oefening is daarom uitstekend geschikt om beschrijven te oefenen (maar je traint alle 4 andere mindfulness factoren ook.
Hieronder vind je een (lange) bodyscan van mindfulnesstrainer (en auteur van dit artikel) Bart Hansma
Drie minuten ademruimte
Een van de grootste uitdagingen van mindfulness is om het geleerde te vertalen naar de praktijk. Als dat je lukt, zul je in heel snel tempo de voordelen van meditatie gaan zien.
Met enige training is het heus wel haalbaar om niet reageren te realiseren “op het kussen”. Je weet wat je tijdens het mediteren moet negeren (niet opstaan, niet allerlei plannen gaan maken, niet checken hoeveel tijd je nog moet) en hebt daar ook vaak genoeg mee kunnen oefenen.
De praktijk is echter veel weerbarstiger. Je moet daar veel meer verschillende neigingen en reflexen zien te negeren. Bovendien sta je vaak onder veel meer druk en stress. De drie minuten ademruimte is specifiek bedoeld om wat van de rust en de energie vanuit de meditatieruimte te vertalen naar de praktijk.
Minuut 2: Richt je aandacht op je ademhaling en kijk of je daar een minuut bij kunt blijven. Minuut 3: Richt je adem op je lichaam en kijk wat zich daar afspeelt.”
Het prettige aan deze oefening is dat hij je bewust maakt van alles wat er in je omgaat. Daarbij is het een natuurlijke “STOP!” in de dag, wat veel mensen helpt om even uit de sleur te stappen. Vaak zul je er achter komen dat je erg opgejaagd bent of er met je aandacht niet helemaal bij bent, zonder dat dit een duidelijke reden heeft.
Zet een aantal keer per dag een belletje dat je herinnert om een ademruimte te nemen. Je zult zien dat het belletje alleen al snel helpt om je terug te halen naar het hier en nu.
Eten met aandacht
Eten met aandacht wordt in de mindfulness training (MBSR) gebruikt om je te laten ervaren hoe anders je ervaring is als je echt je aandacht erbij hebt. De instructies gaat over het eten van een rozijn:
Dit is inderdaad een hele mooi oefening om je te helpen bij het beschrijven en het observeren.
Je kunt dit inzicht vertalen naar de praktijk, door steeds meer gewoonten bewust te gaan uitvoeren. Bijvoorbeeld het fietsen naar je werk, het poetsen van je tanden of het inruimen van de vaatwasser. Zo kun je heel vaak ervaren hoe het is om in het hier en nu te zijn (en waarschijnlijk ook hoezeer we dat normaliter niet doen.)
Mindfulness boeken
Wil je meer weten over mindfulness? En ben je niet in de gelegenheid om een training te volgen? In dat geval kan het interessant zijn om een boek te lezen. hieronder bespreken we drie goede boeken die gaan van gemakkelijk naar flink ingewikkeld en één boek dat we aanraden als je verder op het spirituele pad wil.
Mindfulness gaat echter niet over het verwerven van kennis, maar ook over het krijgen van meer inzicht. Inzicht, zo zou je kunnen zeggen, is het in de praktijk brengen van kennis. Inzicht is onmogelijk op te doen uit een boek. De kennis uit een boek kan je alleen helpen om tijdens het oefenen de juiste stappen weg te volgen. Zonder beoefening heb je echter niets aan boekenkennis. Nu kun je wel aan de hand van een boek oefenen en zo inzicht opdoen. Een training werkt daarvoor echter veel beter. Je wordt uitgenodigd om zelf te reflecteren over je beoefeningen en hoort anderen ook spreken over hun ervaringen. Dat is bijna altijd een betere leerervaring dan het lezen van een boek.
Mindfulness, in de maalstroom van je leven
Edel Maex
Wat ons betreft is dit de beste gids om met mindfulness te beginnen. Maex is in België enorm bekend geworden met dit boek en dat is volkomen terecht. Hij beschrijft het mindfulness-gedachtegoed in een paar rake zinnen, waar anderen er vaak pagina’s voor nodig hebben. Verder zijn de begrippen duidelijk uitgelegd aan de hand van afbeeldingen en schema’s. Een prachtboek dat voldoende diepgang biedt om er zelf mee aan de slag te kunnen.
Mindfulness voor een gelukkig leven
Thich Nhat Hanh
Dit boek komt qua inhoud vrij sterk overeen met het boek van Maex. De toon is alleen wat meer Oosters en ook duidelijker vanuit het Boedhistische gedachtegoed afkomstig. Nhat Hanh is een zeer bekende Boedhistische Monnik die zich vooral richt op het onderwijzen van de leer aan lekenpubliek. Zijn schrijven is dan ook zeer helder en begrijpelijk, maar toch weer compleet anders als dat van Maex.
Gezond leven met mindfulness
Jon Kabatt-zinn
575 pagina’s telt dit boek maarliefst. Je vindt hier alle informatie over mindfulness die je ooit zult nodig hebben. Als je dit boek gelezen hebt, weet je zeker dat je het hele plaatje begrijpt. Inclusief wetenschappelijke onderzoeken.
Daarmee is het boek natuurlijk tegelijkertijd ook flink overkill. Je hoeft niet per se zeshonderd pagina’s te lezen om te weten hoe je stil moet zitten. Dit boek is dan ook vooral geschikt voor mensen die mindfulness in hun dagelijkse praktijk gebruiken
The mind Illuminated
Culadasa (John Yates)
Dit boek is voor mensen die verder willen op het spirituele pad. Het telt ook 512 pagina’s, maar vraagt meer van je dan het boek van Jon Kabatt-Zinn. Tegelijkertijd zijn we van mening dat dit boek het beste boek over meditatie is dat er op dit moment beschikbaar is.
Waar de instructies bij mindfulness vaak met opzet wat vaag blijven, gaat dit boek exact in op wat je kunt ervaren met behulp van meditatie en hoe je daar geraakt. Het stopt verder niet bij de vijf meditatiefactoren die we in dit artikel beschreven hebben, maar richt zich op het bereiken van verlichting…
Wat er met die term exact bedoeld wordt, bespreken we in het volgende deel van het artikel.
Na mindfulness, verder op het spirituele pad
We hopen dat we met het bovenstaande stuk een goed overzicht hebben gegeven van wat mindfulness is. We hopen ook dat je het niet al te zweverig vond. En we hebben het nog eens nagelezen en we zijn er vrij zeker van dat je niet denkt dat je gelovig hoeft te zijn om aan mindfulness te doen.
En nadat we zo’n goed stuk hebben geschreven, zonder hocus-pocus, beginnen we over het “spirituele pad”. Wat mag dat dan wel niet betekenen?
Laten we vooropstellen dat deze vorm van spiritualiteit niet gebonden is aan een geloof zoals we dat kennen van bijvoorbeeld het katholicisme. Je hoeft je niet te onderwerpen aan een God en er zijn geen regels waar je je aan moet houden. We gaan ook geen uitspraken doen over het universum en hoe dat inelkaar zit.
Zoals ook in het Boedhisme, gaat deze vorm van spiritualiteit over het zoeken naar een oplossing van het lijden. Bijna iedereen komt ergens in zijn volwassen leven op een punt dat we voor nu maar even het “is dit alles?” moment noemen. Je hebt alles wat je je maar kunt wensen, maar toch voel je je niet gelukkig.
De Boeddha heeft een manier ontdekt om meer tevreden te zijn met je leven. Dat doe je met behulp van meditatie. De Boeddha vond niet dat je geen vlees mocht eten of hem moest aanbidden. Hij heeft alleen verteld wat je moet doen om tot inzichten te komen die je gelukkiger kunnen maken. Omdat hij dit stap-voor-stap omschreven heeft, noemen we dit een pad.
Wanneer je dat punt bereikt door te mediteren, zul je meer kunnen genieten van de enorm bijzondere situatie waarin we ons bevinden. Je zult met andere woorden meer kunnen genieten van het mysterie dat het leven is. Daarom noemen we het een spiritueel pad.
Als je daarom de mindfulness-cursus hebt afgerond en meditatie een centrale plaats in je leven wilt geven, kun je je verdiepen in het spirituele pad. Een mooie stap daarvoor zijn de boeken “The Mind Illuminated” en “Seeing that Frees”. Er zijn door heel Nederland bovendien verschillende meditatieclubs waar je terecht kunt voor dit soort ontwikkeling.
Andere artikelen over minfulness
Mindfulness wordt steeds populairder als behandelmethode binnen de psychologie. Daarom wordt er ook steeds meer onderzoek gedaan naar meditatie en krijgen we steeds meer duidelijk wat meditatie eigenlijk is. Toch…
Voor mij ging meditatie pas goed werken toen ik ging werken met een applicatie op mijn telefoon. Ik had het al wel eerder geprobeerd uit een boek, maar het gebrek…
Elk jaar heeft ongeveer 0,5 procent van de Nederlanders last van een klinische depressie. Klinisch in de zin dat het een “echte” depressie is, vastgesteld door een psycholoog. Je zou…
De afgelopen jaren hebben we binnen de psychologie een sterke opkomst gezien van de mindfulness. Dit is niet alleen een nieuwe therapievorm, maar is eerder een nieuwe manier te noemen…