ADHD staat voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder. In het Nederlands spreken we van een hyperactiviteitstoornis of aandachtstekortstoornis. Iemand met ADHD heeft last van concentratie- en aandachtsproblemen en is vaak hyperactief en impulsief. De aandacht ergens niet bij kunnen houden, rondrennen en niet luisteren zijn herkenbaar bij kinderen. Volwassenen maken regelmatig slordigheidsfouten, kunnen zich moeilijk concentreren of schuiven onrustig heen en weer op hun stoel. Een heleboel mensen herkennen de symptomen en vatten de verzamelnaam ADHD vaak samen als een te vol hoofd. Ze zijn ook veel bezig met uitzoeken van wat er allemaal in het hoofd afspeelt, in plaats van zich bezig te houden met de dingen van dat moment.
In dit artikel leggen we uit wat ADHD is, de diagnose volgens de DSM, welke behandelingen er zijn en geven we tips aan naasten. Kortom, alles wat je wilt weten over ADHD.
Inhoudsopgave
Wat is ADHD?
ADHD is een afwijking van kleine onderdelen in de hersenen. De communicatie tussen hersengebieden is wat verstoord. Hierdoor reageren de hersenen van mensen met ADHD sneller op prikkels dan die van mensen zonder ADHD. Denk aan stemmingen, impulsen en gebeurtenissen. Dit kan ertoe leiden dat mensen sneller afgeleid zijn en zich moeilijk kunnen concentreren => aandachtsproblemen. Daarnaast voelen mensen zich bijna altijd onrustig en is het lichaam overactief => hyperactiviteit. Ook kan iemand dingen gaan doen zonder hier eerst eens goed over na te denken => impulsiviteit.
ADHD kan erfelijk bepaald zijn. Uit onderzoek is gebleken dat de kans groter is dat iemand ADHD heeft als ouders en/of broertjes en zusjes deze stoornis ook hebben. Het is mogelijk om over ADHD heen te groeien. Helaas geldt dat niet voor iedereen, dus zowel kinderen als volwassenen kunnen last hebben van één of meerdere kenmerken van ADHD.
Kenmerken ADHD bij kinderen
Natuurlijk hebben niet alle drukke kinderen ADHD. Je hoeft je als ouder dus niet gelijk zorgen te maken als je jouw kind in enkele kenmerken herkent. Ieder kind is uniek, dit geldt ook voor ieder kind met ADHD. Ieder gedrag is verschillend. Het is daarom raadzaam zelf geen conclusies te trekken, maar hiervoor een specialist in te schakelen.
Kenmerken bij kinderen zijn:
- Hyperactief, erg druk zijn
- Concentratieproblemen & onoplettendheid
- Impulsiviteit, niet denken maar doen
Symptomen die hierbij kunnen opspelen zijn:
- Wiebelen
- Veel bewegen
- Niet stil kunnen blijven zitten
- Rondrennen en overal opklimmen
- Voortdurend bezig zijn
- Moeite hebben rustig te spelen
- Veel praten
- Moeite hebben ergens de aandacht bij te houden
- Onvoldoende aandacht aan iets schenken
- Slecht luisteren
- Spullen kwijtraken
- Vaak iets vergeten
Kenmerken bij volwassenen
Een volwassene heeft vaak al hulp gezocht met andere klachten, voordat de diagnose ADHD wordt gesteld. Zo kan iemand al te maken hebben met een verslaving, faalangst, wisselende stemmingen, chaotisch gedrag, woedeaanvallen of een depressie. Levenslange klachten die te maken hebben met ADHD kunnen leiden tot slecht functioneren in relaties en werk.
De meest belangrijke kenmerken bij volwassenen zijn:
- Concentratie- en aandachtsproblemen
- Hyperactief, overbeweeglijk zijn
- Impulsiviteit
- Moeite met organiseren
Symptomen die hierbij kunnen optreden zijn:
- Vergeetachtigheid
- Snel afgeleid zijn
- Slordigheidsfouten maken
- Onder niveau presteren
- Snel wisselen van stemming
- Prikkelbaarheid
- Chaos in het hoofd
- Dromerig zijn
- Het overzicht kwijtraken
- Ergens aan beginnen en niet afmaken
- Veel twijfelen
- Moeite met ontspannen
- Innerlijke onrust
- Angstklachten
- Somberheid
- Slaapproblemen
- Niet denken maar doen
- Impulsief omgaan met geld, relaties en/of werk
De DSM
Vaak vragen mensen zich af waar de diagnose ADHD nu eigenlijk op gebaseerd is. Daar is eenvoudig een antwoord op te geven. ADHD is omschreven in de DSM, het handboek van de psychiatrie. DSM staat voor Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Het handboek heeft een einde gemaakt aan de verschillende invullingen die men in de wereld gaf aan termen als depressie, ADHD of psychose. Ofwel de internationale spraakverwarring over psychiatrische aandoeningen behoort met dit handboek tot het verleden. Het DSM-systeem heeft eenheid in de diagnosen gebracht. Alle symptomen die voor kunnen komen bij een ziektebeeld zijn hier duidelijk in omschreven. Ook wordt hierin aangegeven hoeveel van de symptomen aanwezig dienen te zijn, voordat er van een bepaald ziektebeeld kan worden gesproken.
Criteria ADHD volgens de DSM
ADHD wordt volgens de DSM omschreven als een aanhoudend patroon van onoplettendheid en/of hyperactiviteit-impulsiviteit dat interfereert met het functioneren of de ontwikkeling.
Als zes of meer symptomen (bij volwassenen ten minste vijf) minstens zes maanden aanwezig zijn geweest en een negatieve invloed hebben op schoolse, beroepsmatige of sociale activiteiten, spreekt men van ADHD.
Bij onoplettendheid geldt dat de betrokkene:
- Vaak moeite heeft de aandacht bij het spel of de taken te houden.
- Achteloos fouten in werk, schoolwerk of bij andere activiteiten maakt.
- Er niet in slaagt om aan details voldoende aandacht te geven.
- Moeite heeft met het organiseren van activiteiten en taken.
- Aanwijzingen vaak niet opvolgt, zaken niet afmaakt en verplichtingen niet nakomt.
- Wordt aangesproken en hij of zij vaak niet lijkt te luisteren.
- Gemakkelijk afgeleid wordt door uitwendige prikkels.
- Vaak dingen kwijtraakt die voor bezigheden of taken nodig zijn, zoals boeken, pennen, gereedschap, huiswerk of speelgoed.
- Vergeetachtig raakt bij dagelijkse bezigheden.
- Taken die langdurige geestelijke inspanning vereisen vaak vermijdt.
Bij hyperactiviteit en impulsiviteit geldt dat de betrokkene:
- Vaak opstaat in situaties waarin wordt verwacht dat hij/zij blijft zitten.
- Onrustig met handen en voeten beweegt of in de stoel draait.
- Zich moeilijk bezig kan houden met ontspannende activiteiten of het lastig vindt om rustig te spelen.
- Rusteloosheid ervaart of als kind vaak rond gaat rennen en overal in gaat klimmen terwijl dit ongepast is.
- Aan een stuk doorpraat.
- Moeite heeft op zijn/haar beurt te wachten.
- Vaak doordraaft.
- Er al een antwoord uitgooit, nog voordat de vraag is afgemaakt.
- Zicht opdringt en bezigheden van andere verstoort, zoals zich klakkeloos mengen in een spel of gesprek.
De omschrijving voor ADHD volgens de DSM geeft verder aan dat enkele symptomen van onoplettendheid of hyperactiviteit-impulsiviteit die beperkingen veroorzaken al voor het twaalfde jaar aanwezig waren. En enkele beperkingen uit de symptomengroep op twee of meer terreinen (thuis, school of werk) aanwezig zijn.
Er moeten duidelijke aanwijzingen van de beperkingen in het school- beroepsmatig of sociale functioneren zijn en de symptomen zijn niet aan een andere psychische stoornis toe te schrijven, bijvoorbeeld aan een angststoornis, stemmingsstoornis of persoonlijkheidsstoornis.
Subtypes van ADHD
Het handboek maakt onderscheid tussen drie subtypes van ADHD:
- Gecombineerd beeld => Dit type geldt als gedurende de afgelopen zes maanden wordt voldaan aan zowel het criterium van onoplettendheid als die van hyperactiviteit-impulsiviteit.
- Overwegend onoplettend beeld => Dit type geldt als gedurende de afgelopen zes maanden alleen aan het criterium onoplettendheid wordt voldaan en niet aan het criterium hyperactiviteit-impulsiviteit.
- Overwegend hyperactief-impulsief beeld => Dit type geldt als gedurende de afgelopen zes maanden alleen aan het criterium hyperactiviteit-impulsiviteit wordt voldaan en niet aan het criterium onoplettendheid.
Als in het begin aan alle criteria is voldaan, maar niet in de afgelopen zes maanden, én de symptomen nog steeds beperkingen in het schoolse, beroepsmatige of sociale functioneren veroorzaken, spreken we van gedeeltelijk in remissie. De ziekteverschijnselen zijn verminderd, maar beperken dan nog wel.
De actuele ernst gespecificeerd
In het handboek wordt de actuele ernst van ADHD gespecificeerd in licht, matig en ernstig.
Licht: voor het toekennen van deze classificatie zijn er niet of nauwelijks meer symptomen dan vereist aanwezig. De symptomen leiden ook enkel tot lichte beperkingen in het beroepsmatige, schoolse of sociale functioneren.
Matig: voor het toekennen van deze classificatie zijn symptomen of beperkingen in het sociale, schoolse of beroepsmatige functioneren aanwezig tussen ‘licht’ en ‘ernstig’ in.
Ernstig: voor het toekennen van deze classificatie zijn er veel meer symptomen dan vereist aanwezig. Daarnaast kunnen er verschillende ernstige symptomen aanwezig zijn die eveneens leiden tot duidelijke beperkingen in het sociale, beroepsmatige of schoolse functioneren.
ADHD behandeling
Een ADHD behandeling kan uit verschillende onderdelen bestaan. Het is vaak een combinatie van:
- Psychotherapie
- Medicatie
- Coaching
- Educatie
Psychotherapie
Een psychotherapeutisch traject kan onderdeel zijn bij de behandeling van mensen met ADHD. Het kan namelijk zijn dat iemand het zelfvertrouwen is verloren op het functioneren en het leven door de impact van diverse ingrijpende gebeurtenissen. Volwassenen met ADHD presteren vaak onder hun eigen kunnen waardoor zij het idee hebben te falen. Dit heeft een grote invloed op de wijze waarop men over zichzelf denkt. Er ontstaat een negatief gedachtepatroon door een aaneenschakeling van mislukkingen. Dit kan leiden tot sneller afgeleid zijn en zelfs dingen gaan vermijden. Negatieve gedachten en vermijdingsgedrag kunnen weer andere psychische stoornissen, zoals stemmingsproblemen tot gevolg hebben. Kortom, een negatieve spiraal. Cognitieve gedragstherapie kan hierbij helpen. Je leert je bewust te worden van negatieve gedachten en te beoordelen of deze gedachten terecht zijn voor de situatie. Hierdoor ontstaat een andere kijk op de dingen waardoor negatieve gevoelens en vermijdingsgedrag minder worden.
Medicatie
Voor het verminderen van ADHD klachten wordt vaak medicatie voorgeschreven. Veel mensen hebben een angst voor medicijnen. Het is onbekend terrein voor wat betreft de effecten en/of bijwerkingen. Het is daarom belangrijk dat er goede voorlichting is, zodat er zelf een goede afweging gemaakt kan worden. Proberen kan altijd, want valt het tegen, dan is in overleg stoppen en iets anders proberen een volgende stap. Er is in ieder geval veel onderzoek gedaan naar effectieve medicatie voor ADHD bij zowel kinderen als volwassenen. Ze genezen echter de klachten niet, het vermindert deze. De medicatie mag alleen worden voorgeschreven door een gespecialiseerde arts of psychiater. Ga nooit zelf op zoek naar werkende middelen voor ADHD, omdat gevaar voor verslaving op de loer ligt.
Coaching
Coaching richt zich op het leren omgaan met ADHD. Enerzijds ligt de focus van de coaching op praktische onderwerpen. Prioriteiten stellen, plannen, gebruikmaken van een agenda, communicatie, keuzes maken in werk en opleiding, aanpakken van uitstelgedrag en het omgaan met geld en administratie. Er wordt gezocht naar een vorm van structuur die je helpt en die bij je past. Anderzijds richt de coaching zich op de acceptatie van de diagnose ADHD en het leren omgaan hiermee. Wat zijn jouw sterke kanten en hoe kun je deze zo goed mogelijk benutten. Coaching voor ADHD kan zowel individueel als in een groep plaatsvinden. Een groep heeft als voordeel dat je steun ervaart voor jouw eigen problemen en veel kunt leren van lotgenoten.
Educatie
Meer leren over de stoornis ADHD is wat psycho-educatie inhoudt. Het is zowel voor mensen met ADHD als voor de omgeving belangrijk om te begrijpen wat ADHD betekent. Dit onderdeel van de behandeling richt zich dus met name op het geven van informatie en voorlichting over de stoornis, symptomen, oorzaken, het verloop en de gevolgen. Ook wordt er uitleg gegeven over de ADHD behandeling zelf. Centraal bij educatie staan kennis, vaardigheden en handelen. Het heeft een positief effect op de kwaliteit van leven als iemand met ADHD kennis en vaardigheden heeft ontwikkeld over hoe om te gaan met de beperkingen van deze stoornis. Psycho-educatie is daarom een belangrijk onderdeel.
Omgaan met ADHD
Het omgaan met iemand met ADHD kan moeilijk zijn. Partners, familieleden en andere betrokkenen weten vaak niet precies waar ze in de omgang nu wel of niet goed aan doen. Daarom geven we in dit laatste stuk van het artikel een aantal tips die helpen om beter om te gaan met een naaste met ADHD. Uiteraard is geen mens gelijk, ook iemand met ADHD niet, dus je moet zelf uitvinden wat het beste werkt.
We zullen de tips opsplitsen in:
- Tips omgang ADHD volwassenen
- Tips ADHD & relaties
- Tips omgang ADHD kinderen
- Laat de verantwoordelijkheid bij degene met ADHD. Dit betekent dat diegene de gevolgen van zijn of haar gedrag leert aanvaarden. Je kunt de ander wel behulpzaam zijn. Wanneer de ander vaak afspraken vergeet, kun je helpen door een app te sturen, de afspraak in zijn/haar telefoon te zetten of zorgen dat er een planbord komt. Je kunt wel gewoon zeggen dat je het niet leuk vindt als iemand zijn afspraak niet nakomt, want ADHD is geen excuus om altijd alles maar te vergeten.
- Betaal ook geen boetes of schulden. Dit is natuurlijk goed bedoeld, maar je helpt degene met ADHD en ook jezelf niet verder. Ook iemand met ADHD is net als ieder ander mens verantwoordelijk voor zijn of haar eigen daden en gedrag.
- Lever geen kritiek en geef niet ongevraagd je advies. Dit kan leiden tot heftige reacties en mogelijke conflicten. Niet iets dus wat je veel oplevert.
- Complimenten geven daarentegen is wel belangrijk. Geef iemand met ADHD dus vooral een complimentje voor de kleine dingen die goed gaan, ook als het leven van diegene een chaos is.
- Laat traditionele verwachtingen los. Soms gaan dingen met iemand met ADHD anders dan je verwacht. Accepteer dat het gaat zoals het gaat en laat je maar gewoon verrassen.
- Je bent partner van iemand met ADHD een geen hulpverlener. Beschouw en behandel je partner dan ook niet als een patiënt. Probeer je wel te verdiepen in ADHD en je partner met ADHD.
- Iemand met ADHD kan moeilijk gestructureerd werken. In sommige gevallen is het dan ook beter om zelf zaken te bewaren of te regelen. Bewaar bijvoorbeeld zelf de reservering van een weekendje weg of controleer samen of het paspoort nog geldig is. Het zou jammer zijn als je last minute voor onaangename verrassingen komt te staan, bijvoorbeeld het missen van je vlucht omdat een paspoort niet in orde is.
- Iemand met ADHD is snel afgeleid. Het kan moeilijk zijn om dan een goede relatie te hebben en te houden. Het kan de ander een vervelend gevoel geven, omdat degene met ADHD niet lang met hetzelfde bezig kan zijn, wellicht afspraken vergeet en weinig luistert. Hoe moeilijk ook, maar bedenk je altijd dat het onvermogen is en dat het niet met opzet gebeurt. Probeer te relativeren, ook bij een boze opmerking, want bij mensen met ADHD is het vaak zwart/wit.
- Een spontane actie is leuk, maar kan iemand met ADHD erg overvallen. Geef daarom van tevoren aan dat je iets wilt bespreken of iets wilt gaan doen en zeg ook wanneer. Reserveer daarnaast vaste momenten voor elkaar. Dit geeft structuur en zorgt voor quality time voor samen.
- Blijf ook vooral met elkaar communiceren en verval niet in verwijten. Ga niet voor de ander dingen invullen. Slechte communicatie leidt tot misverstanden en teleurstellingen. Dit geldt eigenlijk voor elke relatie, ongeacht of er sprake is van ADHD. Probeer de humor van de miscommunicaties en onvermijdelijke misverstanden in te zien. Lekker lachen lucht niet alleen op, het haalt ook de spanning weg!
- Zorg voor regelmaat en structuur, zoals op vaste tijdstippen eten. Maak een vaste dagindeling en wijk hier zo min mogelijk vanaf. Herhaal regelmatig bestaande regels.
- Plan werkjes en activiteiten. Spreek ook van tevoren iets door, bijvoorbeeld wanneer je op familiebezoek gaat of als er iemand jarig is. Dit geeft het kind met ADHD goed overzicht en het creëert rust. Herhaal ook regelmatig gemaakte afspraken.
- Zorg voor zo min mogelijk extra prikkels. Een opgeruimde kamer is van groot belang.
- Stel geen vijf vragen achter elkaar, maar vraag één ding tegelijkertijd. Wees concreet, kijk je kind in de ogen en vraag of vertel op duidelijke toon en in korte zinnen.
- Reageer direct op ongewenst gedrag. Doe ditzelfde als het gedrag gewenst is en geef je kind een compliment, ook in het openbaar.
- Sporten is goed voor ieder kind, maar voor kinderen met ADHD is het vaak een extra uitlaatklep. Je kind kan zich uitleven en raakt hierbij zijn of haar energie kwijt.
- Zoek contact met andere ouders met kinderen met ADHD, bijvoorbeeld tijdens bijeenkomsten. Je krijgt tips, nieuwe inzichten, hoort ervaringen en je kan ook je eigen verhaal vertellen. Dat is goed!
- Zijn er nog andere kinderen binnen het gezin? Vergeet deze niet en besteed eveneens voldoende aandacht aan hen!
