Internal Family Systems is een betrekkelijk nieuwe therapievorm die sterk in opkomst is. Therapeuten en clienten geven aan dat deze methode hen helpt om diepgaande transformatie mogelijk te maken op een vriendelijke, niet-confronterende manier.
In dit artikel vertel ik hoe Internal Family Systems werkt, vanuit mijn persoonlijke ervaring als therapeut en client. Je leest onder meer wat de uitgangspunten zijn van IFS, waarom het zo goed werkt en op welke manier het verder gaat dan reguliere therapieen. Daarnaast raden we boeken aan om met IFS te beginnen voor therapeuten en clienten.
Ik ben Robert Haringsma. Ik werk al bijna twintig jaar als psycholoog en IFS is voor mij een van de grootste doorbraken in mijn carriere geweest. Niet eerder ben ik een therapievorm tegengekomen die me zowel persoonlijke als professional zo veranderd heeft. Ik heb niet de officiele opleiding gedaan, omdat het bijna onmogelijk is om daar binnen te komen (er wordt gewerkt met een loterij), maar ik las wel tientallen boeken, werkte met verschillende therapeuten en begeleide inmiddels zelf honderden sessies. Ik geef binnen Denken, voelen, zijn bovendien een training voor therapeuten die IFS willen geven.
Wat is Internal Family Systems (IFS) therapie?
De populaire Engelstalige inleiding in IFS heet: “No bad Parts” en is in het Nederlands vertaald als: “Alle delen welkom”, wat in mijn ogen eigenlijk een betere titel is.
Internal Family Systems (IFS) is gebaseerd op een verrassend eenvoudig maar krachtig inzicht: we zijn allemaal geen enkelvoudige personen, maar bestaan uit meerdere delen die elk hun eigen rol, emoties en behoeften hebben. In plaats van deze innerlijke diversiteit als problematisch te zien, viert IFS het als een natuurlijk en gezond aspect van het mens zijn.
Denk maar eens aan je eigen ervaring. Misschien heb je een deel dat perfectionistisch is en alles onder controle wil hebben. Tegelijkertijd leeft er misschien ook een deel in je dat speels en spontaan wil zijn. Of een deel dat zich zorgen maakt over wat anderen denken, terwijl een ander deel juist wil doen wat je zelf belangrijk vind. Dit zijn binnen IFS niet tegenstrijdigheden die je moet oplossen het zijn verschillende delen van je innerlijke familie.
Hier ligt de revolutionaire kracht van IFS: elk deel is welkom, elk deel heeft een reden van bestaan, en elk deel verdient begrip en compassie. In plaats van delen weg te duwen, te bekritiseren of te proberen te veranderen, nodigt IFS je uit om nieuwsgierig naar alle onderdelen van je persoonlijkheid te zijn. Wat probeert dit deel voor je te doen? Welke zorg draagt het? Wat heeft het nodig?
Het mooie van IFS is in mijn ogen dat het werkt met je natuurlijke wijsheid in plaats van ertegen. Door alle delen van jezelf te verwelkomen ontstaat er ruimte voor echte integratie – niet door delen uit te schakelen, maar door ze in balans te brengen. Je leert je eigen innerlijke familie kennen en wordt de liefdevolle leider die elk deel de zorg geeft die het nodig heeft.
Dit is waarom IFS transformatie mogelijk maakt op een zachte manier: het vraagt je niet om jezelf te veranderen, maar om jezelf volledig te omarmen vanuit het vertrouwen dat positieve verandering dan vanzelf volgt.
De verschillende soorten delen in IFS
Richard C. Schwartz
Je zou kunnen volhouden dat IFS in de kern van de zaak neerkomt op bovenstaande. Als je alle aspecten van je eigen ervaring kunt omarmen, onstaat er vanzelf positieve groei. Toch is er wel meer over te zeggen en dat gaat over de verschillende soorten delen die er bestaan: Beschermers, Exiles en Het Zelf.
Sommige delen nemen de rol van beschermer op zich. Deze delen proberen je te beschermen tegen negatieve emoties. Een soort beschermer die ik bijvoorbeeld vaak zie is de perfectionist. Deze probeert om alles perfect te doen, zodat niemand meer kritiek op je kan hebben. Een andere soort Beschermer kan je bijvoorbeeld aanzetten tot het drinken van alcohol of het gebruiken van drugs om zo met negatieve emoties om te gaan. In IFS noemen ze dit Managers (proberen een wereld te creeren waarin je nooit meer pijn ervaart) en brandweermannen (proberen direct in te grijpen als je onverhoopt toch negatieve emoties hebt).
Het is van groot belang om te begrijpen dat de intenties van de Beschermers altijd goed zijn. Wat ze doen komt altijd voort uit een poging jouw te beschermen. Tegelijkertijd is het echter ook zo dat de manier waarop ze beschermen soms helemaal niet zo handig of prettig is. Het kan zelfs zijn dat deze manieren problematischer zijn dan de onderliggende gevoelens. Waarom ze dit dan toch blijven doen heeft te maken met de andere soort delen. De Exiles (verbannelingen)
Dieper in ons systeem leven de Exiles: de delen die pijn, verdriet, angst of andere moeilijke emoties dragen. Dit zijn vaak de jongere, kwetsbaarste delen van onszelf die misschien ooit gekwetst zijn geraakt. De beschermers proberen deze exiles te beschermen door ze ‘weg te stoppen’ of te ‘verbannen’, maar daardoor raken deze Exiles vaak geïsoleerd en blijven ze roepen om aandacht en zorg.
De oorzaak van veel psychologische problematiek is volgens Internal Family Systems dat de onverwerkte emoties van de Exiles nooit goed verwerkt kan worden, omdat de Beschermers die buiten het bewustzijn van de client houden. De oplossing van veel psychologische problematiek is dat de Beschermers leren dat de client de emoties van de Exile nu wel aankan. Ik vertel later hoe we dit in de praktijk vormgeven.Tot slot heb je Het Zelf. Als je nu allerlei delen van jezelf leert kennen, kun je je natuurlijk afvragen wie jij dan bent? Dit is in IFS therapie geen “volwassen deel” of iets dergelijks, maar een fundamenteel andere manier van zijn die Het Zelf heet. Dit is de plek van waaruit je naar alle delen kijkt, maar dat zelf geen deel is. Dat klinkt misschien vaag, maar in de praktijk kun je vaak vrij snel zelf ervaren hoe prettig deze plek aanvoelt.
Schematische weergave van het IFS model: Beschermers houden de Exile buiten bewustzijn, Het Zelf is in staat om alle delen te kennen.
Hoe verloopt IFS therapie
Er zijn meerdere manieren om te beschrijven hoe IFS therapie verloopt.
Uiteindelijk is het de bedoeling dat je als therapeut leert werken vanuit je eigen Zelf. Als je dat doet, zal de client dit niet alleen voelen, maar je zult ook kunnen voordoen hoe het contact met de verschillende delen hoort te verlopen. Vanuit je eigen Zelf is het logisch dat alle delen er mogen zijn, exact zoals ze zijn zonder te hoeven veranderen. Op dat moment is er ook nog weinig instructie nodig over hoe de therapie “hoort” te verlopen.
Toch zijn er wel degelijk boeken geschreven over de “methode” van IFS therapie en die kunnen handig zijn om wat meer inzicht te krijgen over het proces van therapie. Bovendien kan dit heel goed helpen als je als therapeut nog niet (helemaal) toegang hebt tot je eigen Zelf en/of als je als client nog niet helemaal snapt wat je nu aan het doen bent.
Stap 1: Contact maken met Beschermers
IFS is een experientiele methode. Dat wil zeggen dat je dicht bij de ervaring in het hier en nu blijft. Andere therapiemethoden kunnen nog wel eens bestaan uit het praten over psychologische klachten, IFS probeert je de klachten in het hier en nu te laten ervaren. Therapie start er dus vaak mee om contact te maken met de lichamelijke ervaring van een deel.
Bijvoorbeeld: “Als ik aan die situatie terugdenk, merk ik echt een bal in mijn buik op. Een harde kogel, ongeveer zo groot als een sinaasappel. Maar gek genoeg lijkt hij van staal te zijn.”
Stap 2: Beschemers leren kennen
De therapie houdt uiteindelijk in dat je het gesprek aangaat met de verschillende delen. Aangezien de Beschermers er zijn om de Exiles uit je bewustzijn te houden, moet je hen eerst leren kennen voordat je met de Exile in contact mag komen. In therapie ziet dit er vaak zo uit dat de therapie je een vraag stelt en dat jij die weer stelt aan het deel. Vervolgens wacht je tot je een antwoord krijgt van het deel. Dat kan zijn in de vorm van complete zinnen, maar kan ook de verandering van een gevoel zijn of een beeld dat opkomt.
Bijvoorbeeld: Therapeut: “Wil je eens aan dit deel vragen of hij je iets wil vertellen?” Client: “Wat wil je aan me vertellen?”…. stilte…”Ik krijg niet echt woorden door of zoiets dergelijks, maar de metalen bal voelt ineens veel minder solide. Veel meer menselijk.”
Stap 3: Beschermer vragen een stap achteruit te doen
Zoals je hebt gelezen ontstaan Exiles vaak op het moment dat de emoties die bij een situatie horen niet te verdragen zijn. Als je later een gelijksoortige situatie tegenkomt, kunnen de gevoelens van de Exiles weer opspelen. De Beschermer springt dan direct in actie om dat te voorkomen. Dat geeft al aan dat Beschermers “aan” kunnen staan, maar ook “uit” kunnen staan. Gek genoeg kun je ze vragen om een stapje achteruit te doen, bijna alsof ze zichzelf “uit” zetten (deze metafoor klopt niet helemaal, want de delen gaan niet weg en geven soms zelf aan dat ze vanaf een afstandje willen toekijken). Die stap achteruit maakt het mogelijk om met de Exiles in contact te komen.
Bijvoorbeeld: “Bedank dit deel maar voor zijn harde werk. En wil je daarna vragen of hij er voor open staat om tijdelijk een stapje achteruit te doen zodat we de onderliggende gevoelens kunnen leren kennen?”
Stap 4: Exiles van hun last verlossen
We gaan er in een sneltreinvaart doorheen, want vaak wil je de Exiles eerst leren kennen. Als je dat echter hebt gedaan, kun je ze vragen of ze van hun last verlost willen worden. Die last kan een overtuiging zijn, of een gevoel in je lichaam, of een oude emotie waar ze mee zitten. Het idee is dat je de Exile kunt vertellen dat deze last vroeger onmogelijk te verdragen was, maar dat dit inmiddels wel mogelijk is. Vaak wordt de Exile ook gevraagd hoe oud hij of zij is, om daarna te vertellen hoe oud de client nu is. Vervolgens geef je de last mee aan de wind, de aarde, het licht of de lucht.
Bijvoorbeeld: “Ik begrijp dat je vroeger niet tegen die eenzaamheid kon, maar inmiddels ben je oud genoeg om deze te dragen en steun te zoeken bij anderen. Zou je dit deel daarom willen vragen om deze last te laten gaan?”
Stap 5: Integratie
Een onderschat onderdeel van Internal Family Systems is de integratie. In mijn ogen is een van de mooiste aspecten van de therapie dat er nieuwe energie vrijkomt wanneer de Beschermers een nieuwe rol mogen innemen. Wanneer de Exile niet meer beschermd hoeft te worden, kunnen de Beschermers iets anders gaan doen. En over het algemeen kiezen ze iets dat enorm betekenisvol, energiegevend en plezierig is. Delen die altijd perfectionistisch zijn geweest, nemen nu de ruimte om te gaan experimenteren. Delen die altijd iedereen hebben willen pleasen, durven nu ineens echt contact te maken. De echte verandering komt dus vaak wanneer het beschermgedrag omgezet kan worden in authentiek gedrag.
Bijvoorbeeld: Therapeut: “Kun je de Beschermer eens vragen wat hij wil doen nu hij niet meer hoeft te zorgen voor de Exile?” Client: “Ik zie ineens heel duidelijk voor me dat dit deel op avontuur uit wil. Die dingen wil gaan doen die ik stiekem altijd al wilde doen”.
Het Zelf in Internal Family Systems Therapie
Bovenstaand stappenplan mist wellicht het meest cruciale deel van IFS, namelijk Het Zelf.
De makkelijkste manier om uit te leggen wat het Zelf is, is door te vertellen hoe we het in IFS proberen te vinden. Zoals we eerder beschreven kun je delen vragen om een stapje achteruit te doen. Als clienten dat eenmaal kunnen, kun je ze vragen om alle aanwezige delen een stapje achteruit te laten doen. Net zolang totdat er geen delen meer overblijven. Daarna stel je de vraag: “Hoe ervaar je jezelf nu?”
Veel mensen beschrijven Het Zelf in eerste instantie als een “leegte”. Wanneer ze uitgenodigd worden om eens in die leegte te voelen, merken ze vaak dat dit een hele prettige, rustige plek is. Een plek van waaruit je uitstekend in staat bent om er te zijn voor alle andere delen zodat deze zich minder ongelukkig hoeven te voelen. Dat komt overeen met de manier waarop men het in IFS beschrijft:
Richard C. Schwartz
Niet alleen is Het Zelf een hele prettige ervaring, maar het herbergt ook een aantal kwaliteiten die de 8c’s en 5p’s genoemd worden. Deze zie je hieronder samengevat in een afbeelding
Kort samengevat is Het Zelf dus een plek in jezelf van waaruit je perfect in staat bent om goed voor jezelf te zorgen. Deze manier van zijn heeft iedereen, kan nooit beschadigd worden en heeft verschillende positieve kwalitieten. Schwartz geeft zelf al aan in zijn boek: “Many Minds, One Self” al aan dat deze kern van Zijn sterk overeenkomt met wat in verschillende spirituele tradities beschreven wordt. In het Boeddhisme, Taoisme & shamanisme wordt iets gelijksoortigs beschreven met dezelfde kwaliteiten. Het is dan ook geen verassing dat Internal Family Systems regelmatig gebruikt wordt als ondersteunende methode tijdens meditatie retraitres en voor de begeleiding van psychedelische trips.
Hoewel je zou kunnen zeggen dat de ontdekking van Het Zelf het belangrijkste doel van IFS-therapie is, merk ik vaak dat het niet per se nodig is om deze kwaliteit te ontdekken om wat aan IFS te kunnen hebben. Als je alleen al leert dat je verschillende delen hebt en je vriendelijker tot hen kunt verhouden, zul je al enorme vooruitgang kunnen boeken met deze methode.
Waarom is IFS zo bijzonder?
Er zijn meerdere redenen waarom IFS zo bijzonder is, maar ik zal er hieronder een aantal noemen:
#1: Het is een dieptepsychologie
Freud stelde al dat we de neiging hebben om bepaalde gevoelens weg te drukken. Toch is daar in hedendaagse therapiemethoden weinig aandacht voor geweest. IFS is de eerste, niet psycho-analytische methode die hier aandacht voor heeft en een prettige manier heeft om dit te ontdekken.
#2: Het is een experientiele methode
Heel veel therapievormen zijn “hoofd tot hoofd”-therapie. Oftewel: de therapeut probeert de problemen van de client te begrijpen en helpt de client om deze ook te begrijpen. Het begrijpen van de klachten zou dan moeten helpen om er wat mee te kunnen doen. Vanuit het perspectief van IFS levert begrijpen niet alleen weinig op, het is ook fundamenteel onmogelijk om jezelf met je hoofd te begrijpen. Het hoofd is maar één deel van jezelf en als je niet ook de andere delen leert kennen, zal het moeilijk zijn om psychologische vooruitgang te maken.
#3: Het is een vriendelijke methode
Er zijn meerdere therapievormen die proberen om tegen de “weerstand” van de client heen te breken. Weerstand is dan een verzamelterm voor alle manieren waarmee ze vervelende emoties tegen proberen te gaan. Veel van deze methoden zijn vrij stevig en aanvallend en proberen de weerstand echt te breken. IFS is precies het tegenovergestelde en bereikt zijn doel via het begrip en de totale acceptatie van verschillende delen. Daardoor is het een ideale therapievorm voor clienten die toch al veel te streng voor zichzelf zijn.
#4: Het kan een spirituele therapie zijn (maar dat hoeft niet)
IFS kan prima werken als je het als een methode opvat. Wanneer een therapeut samen met de client de stappen van het IFS-protocol doorloopt, kan dat hele goede resultaten geven. Wanneer je echter een stapje verder wil gaan, is dat ook mogelijk. Door toegang tot Het Zelf te geven en de bijbehorende kwaliteiten te ontdekken, kan Internal Family Systems een totale verandering betekenen van de manier waarop de client zichzelf ervaart. Die verandering kan veel verder gaan dan alleen maar een oplossing van de psychologische problemen en heeft het inzich om mensen wijzer, gelukkiger en meer tevreden te maken.
#5: Het is een toegankelijke methode
De methode is mijn ogen toegankelijk voor therapeuten en voor clienten. De metafoor die in Internal Family Systems gebruikt wordt om het ontstaan van psychologische klachten te verklaren is voor veel mensen direct duidelijk. Ook de manier waarop klachten geheeld worden, is intuitief te begrijpen. In de opleiding tot IFS therapeut ben je de meeste tijd bezig met je eigen ontwikkeling als therapeut en veel minder met het begrijpen van de nuances van de therapie. Als je vanuit Het Zelf werkt, zul je namelijk al snel het goede doen.
IFS therapie Amsterdam
Ik geef IFS therapie op kantoor in Amsterdam en via beeldbellen. Beeldbellen werkt in mijn ervaring net zo goed als op locatie, maar het is natuurlijk maar net wat jou voorkeur is. Je kunt hier een afspraak inplannen: Afspraak Maken – De Psycholoog.
Vragen?
Zoals ik al aangaf ben ik erg enthousiast over IFS en ik wil graag mijn steentje bijdragen om het meer bekend te maken in Nederland. In dit artikel heb ik alles opgeschreven wat ik belangrijk vind, maar wellicht heb jij nog wel andere vragen. Als je die wil stellen, kan dat in de comments. Ik behandel ze daar dan en zal de veelvoorkomende vragen hieronder meenemen.
