We kennen allemaal een psychopaat in onze omgeving. Tenminste, dit wordt gesteld door meerdere onderzoekers. Eng idee. Of valt dit wel mee? Hoe herken je trouwens een psychopaat?
Dit gaan we hier uitleggen. Wat is een psychopaat precies en hoe herken je een psychopaat? Maar ook belangrijk… Stel voor dat het echt zo is dat we allemaal een psychopaat in onze omgeving hebben… Hoe kun je omgaan met een psychopaat?
Wat is een psychopaat precies?
Een psychopaat heeft een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Dit betekent dat deze persoon zich voortdurend antisociaal of crimineel gedraagt. Hij kan zich niet aanpassen aan de sociale normen die de maatschappij heeft gesteld.
Er is een onderscheid te maken in het soort stoornis van de psychopaat. De ene vorm kenmerkt zich door brutaal, ongeremd gedrag, weinig angst en een gevoel minachting voor alles. Bij de andere vorm is sprake van crimineel gedrag. Deze vorm is een nog gemener, agressiever en ongeremd gedrag. De psychopaat kan hier aanhoudend en vergaand crimineel zijn.
Psychopaten gedragen zich brutaal omdat zij bijna geen angst voelen. Ook kunnen ze veel stress en gevaar verdragen. Ze zijn zeer zelfverzekerd en sociaal assertief.
Het ongeremde gedrag komt voort hun impulsiviteit en moeite met het plannen en anticiperen. Ze kennen weinig emoties, willen graag directe bevrediging, voldoening en hebben weinig zelfbeheersing.
Het gemene gedrag heeft te maken met het gebrek aan empathie en gebrek aan betrokkenheid, verbinding met de ander. Ze zetten hun wreedheid in om zelf sterker te worden, hun neigingen te kunnen uiten en destructieve spanning te kunnen beleven. Een psychopaat is koelbloedig.
Dit gedrag kan terug te zien zijn in de werking van de hersenen bij een psychopaat. De angstloosheid is terug te vinden in de amygdala (betrokken bij het aansturen en verwerken van diverse emoties) en andere neurologische systemen die belangrijk zijn voor het gevoel van angst.
De frontale kwab (voorhoofdskwab) in de hersenen is betrokken bij het ongeremde en gemene gedrag. De frontale kwab regelt onder andere gedrag, beoordelingsvermogen, probleemoplossing en impulsbeheersing. Bij een psychopaat zijn deze functies verstoord. (Bron afbeelding: http://pj8.nl/hoe-voorkom-ik-een-burn-out/)
Niemand weet wat precies wat de oorzaak is van psychopathie…. Waarschijnlijk is het een combinatie van genetica, leefomgeving en interpersoonlijke factoren. Zo zullen kinderen van psychopaten eerder zelf een psychopaat worden.
Ook kunnen bepaalde vroege levensgebeurtenissen een groter risico meebrengen om een psychopaat te worden. Bijvoorbeeld een slechte opvoeding waarbij de nadruk ligt op straffen in plaats van beloningen. Of een inconsequente opvoeding. Andere factoren die het risico op het ontwikkelen van psychopathie vergroten, kunnen zijn:
Psychopathie is niet te genezen. De behandeling van volwassen psychopaten door psychologen levert weinig op. De behandeling van kinderen die psychopaat zijn, heeft daarentegen wel wat kleine resultaten opgeleverd.
Een psychopaat is mentaal ziek. En is hij gek? Wij als normaal mens zeggen ‘ja’. Een psychopaat echter zal vooral de ander gek vinden en zichzelf heel normaal vinden.
Ook al geniet hij van alle leed, tegenslag en ongeluk bij de ander, het doet hem gewoonweg niets. Hij zal zelfs alles in het werk stellen om dit leed nog te verergeren. Hierbij geeft hij de ander het gevoel dat de ander zelf verantwoordelijk is voor dit leed.
Een psychopaat kan heel ver gaan. Zeker bij het volledig verliezen van de controle kan hij echt los gaan en er alles aan doen om het leven van de ander onmogelijk te maken. Hierbij kan hij last krijgen van wanen. Zijn mening en gedachten zijn de werkelijkheid. De psychopaat is pas tevreden als de ander instort of zelfs dood is.
Een psychopaat zal bij voorkeur een wat zwakker iemand uitzoeken als slachtoffer. Bijvoorbeeld iemand die als kind mishandeld of gepest is. Iemand die op zoek is naar bevestiging, acceptatie en liefde. Een sterker persoon zal eerder tegen de psychopaat ingaan. De psychopaat krijgt bij hen eerder een grote mond of dat soort personen blijft bij hem uit de buurt.
Dat betekent overigens niet dat alle slachtoffers van psychopaten zwak zijn, sommige psychopaten zijn zo gehaaid dat ze ook de meest sterke personen eronder krijgen.
Wat je veel ziet, is dat de psychopaat het slachtoffer afzondert van zijn of haar omgeving. De psychopaat zal niet accepteren dat het slachtoffer zich verweert. Hij laat het slachtoffer niet met rust. Hier kan hij die vervelende stalker worden. Veelal is dit onderdeel van een veel langer proces dat al jaren duurt. De psychopaat volgt en controleert de ander bij alles. Eigenlijk kun je geen echte vriendschap met hem hebben.
Later komen we hierop terug in hoe je met een psychopaat om kan gaan. Eerst bespreken we de kenmerken van de psychopaat. Dus hoe je hem kunt herkennen.
Hoe herken je een psychopaat?
De exacte oorzaak van psychopathie weten we (nog) niet, maar de kenmerken van de psychopaat zijn duidelijk aan te geven!
De Canadese onderzoeker (criminologie en psychologieen) Robert Hare heeft een checklist opgesteld voor het vaststellen van psychopathie. Deze checklist, de PCL-R, benoemt 20 kenmerken. En wordt nog steeds gebruikt.
Deze 20 kenmerken zetten we voor je op een rijtje.
- Welbespraakt en oppervlakkige charme
De psychopaat heeft een vlotte babbel, staat zelden met een mond vol tanden en legt gemakkelijk contact. Eigenlijk is hij best charmant. En kan een heel leuke gesprekspartner zijn. Je zult veelal sterke verhalen van hem te krijgen horen. Als je wat verder kijkt, zeker als je wat psychologisch inzicht hebt, kun je hem een oppervlakkige, gladde prater en te zalvend vinden.
- Overdreven gevoel van eigenwaarde
De psychopaat vindt zichzelf heel belangrijk. Zijn vaardigheden en talenten vindt hij uitermate boeiend en goed. Hij is een opschepper. Treedt op de voorgrond en wilt maar al te graag in het midden van de belangstelling staan. Hij vertelt dan graag over zijn grootse prestaties. Deze prestaties hoeven niet echt te zijn gebeurd. Mensen die wel gepresteerd hebben, wekken zijn jaloezie. Deze mensen wenst hij alle onheil toe.
De psychopaat wilt de beste en slimste zijn. En gaat daar ver in. Zo kan hij een weddenschap aangaan met de mensen op wie hij zo jaloers is. Dit gedrag kan uit de hand lopen, bijvoorbeeld op feestjes. Ruzie, conflicten, met mensen die meer gepresteerd hebben en intelligenter, slimmer zijn dan hij, gaat hij niet uit de weg. Natuurlijk heeft hij dit zelf niet in de gaten. Juist door zijn bovenmatige zelfvertrouwen en het geloof in zijn eigen overtuigingen en wanen. Hij ziet wat het wilt zien.
- Pathologisch liegen
Liegen kan hij als de beste. Over alles en schaamteloos. Als hij op een leugen betrapt wordt, dan praat hij zich er wel weer uit. Hij heeft overal wel een reden of excuus voor. Hij geeft graag zijn ‘erewoord’. Maar dit erewoord betekent natuurlijk niets.
- Manipulatief en sluw
Ook manipuleert de psychopaat als de beste. Hij bedriegt de ander vrij gemakkelijk en heeft hierbij geen idee hoe dit zou kunnen voelen voor de ander. De psychopaat gaat hier ver. Hij doet bijvoorbeeld alles voor geld. Crimineel gedrag, frauderen, familie bedriegen… De psychopaat doet dit gewetenloos. Waarom zou hij geen gebruik maken van de zwakheden van de ander?
- Gebrek aan berouw en schuldgevoel
Spijt of gevoel van schuld kent de psychopaat niet. Zijn gedrag en daden zijn heel logisch voor hem. Hij ontkent dat hij ergens enig schuld aan heeft. De schuld ligt toch echt bij het slachtoffer. En het is het verdiende loon van het slachtoffer. De psychopaat benoemt hier altijd verzachtende omstandigheden aan. Het valt best mee met wat het slachtoffer is aangedaan?
- Geen emotionele diepgang
Een psychopaat is koelbloedig. Op normale mensen komt hij als ongevoelig over. De psychopaat vindt emoties van normale mensen dramatisch, onecht en kortstondig.
- Kil en gebrek aan empathie
Hij heeft een kille persoonlijkheid. Ongevoelig voor de rechten, gevoelens, meningen en welzijn van de ander. De ander is zwak, dom te manipuleren en niet belangrijk. Hiervan maakt hij gebruik. De ander is er voor hem. Om misbruik van te maken. De psychopaat vindt zichzelf het belangrijkst. Hij is egocentrisch en kijkt met minachting naar de ander.
- Geen verantwoordelijkheid nemen voor het eigen gedrag
De ander krijgt altijd de schuld. Een psychopaat heeft niet het vermogen of bereid om verantwoordelijkheid te nemen voor zijn gedrag en de gevolgen daarvan voor de ander. Hij vindt altijd wel een excuus.
- Op zoek naar prikkels en neiging tot verveling
Een psychopaat is altijd op zoek naar stimulans.
Dit zie je terug bij zijn leven dat hij leidt: snel, veel risico’s aangaan, experimenteren met drugs en alcohol.
Hij verveelt zich snel. De normale dingen in het leven zoals werk, opleiding en relaties vindt hij saai. Voor een kortstondige relatie is hij misschien nog wel te porren.
- Parasitaire leefstijl
Omdat werk, opleiding en relaties niet interessant zijn voor de psychopaat, profiteert hij van anderen. Voor geld klopt hij aan bij familie en vrienden of uitkeringsinstanties. Hier gedraagt hij zich als slachtoffer, op zoek naar sympathie en financiële hulp.
- Weinig zelfbeheersing
De psychopaat kan zeer opvliegend zijn en snel zijn beheersing verliezen. Hij voelt zich gemakkelijk aangevallen door een ander. Kritiek, frustraties en mislukkingen accepteert hij niet. En lost dit op met geweld, bedreigingen en de ander uitschelden. Dit opvliegende gedrag kan ook weer even snel stoppen als dat hij ermee begonnen is. Bij veel alcohol gebruik, is zijn zelfbeheersing natuurlijk nog minder.
- Geen (realistische) doelen op de lange termijn.
Een psychopaat leeft van dag tot dag. Hij plant niets en stelt zich geen lange termijn doelen. Als hij al plannen maakt, dan veranderen deze plannen voortdurend. Hij maakt zich nergens zorgen om. Hierbij ervaart hij zijn leven niet als zonder enige inhoud. Ook leert hij niet van fouten die hij eerder gemaakt heeft.
- Impulsief
Een psychopaat denkt niet over zijn handelen en gedrag na. Welke voor- of nadelen dit zou kunnen hebben. Hij leeft dus onvoorspelbaar en neemt spontaan beslissingen. De beslissingen die hij maakt zijn niet doordacht. Hij verandert vaak van baan, beëindigt snel relaties, geeft gemakkelijk veel geld uit en verhuist vaak. Hij stelt betrokkenen hiervan niet op de hoogte.
- Onverantwoordelijk gedrag
Een psychopaat heeft geen verantwoordelijkheidsgevoel of enig plichtsbesef en loyaliteit. Beloften komt hij niet na. Hij doet waar hij zin in heeft. Familie, vrienden, collega’s, iedereen moet het ontgelden. Een lening betaalt hij natuurlijk niet terug. En kan zelfs anderen in gevaar brengen met zijn onverantwoordelijke gedrag.
- Jeugdcriminaliteit
Al vroeg vertoont de psychopaat crimineel gedrag.
In zijn jeugd heeft hij al een paar arrestaties en of veroordelingen achter de rug. Dit kunnen soms zware strafbare feiten zijn.
- Gedragsproblemen op jonge leeftijd
In tegenstelling tot zijn leeftijdsgenoten heeft een psychopaat erge gedragsproblemen. In zijn kinderjaren heeft hij al veel problemen door liegen, diefstallen, spijbelen, brandstichting, manipuleren vechten, geweld tegen mens en dier. Op zijn vroege leeftijd is hij al het zwarte schaap van de familie.
- Schending van voorwaardelijk invrijheidstelling
Wanneer een psychopaat in detentie zit, zal hij proberen te ontsnappen. Alle regels lapt hij aan zijn laars. Zo komt hij niet terug van weekendverloven of houdt zich niet aan de voorwaarden van de voorwaardelijke straf. Hij blijft misdrijven plegen tijdens zijn voorwaardelijke invrijheidstelling.
- Seksuele losbandigheid
Hij heeft willekeurige seks en heeft alleen oppervlakkige en losse seksuele relaties. Ongeremd doet hij graag mee aan verschillende seksuele activiteiten.
- Korte relaties
Als een psychopaat al een huwelijk aangaat, dan is dit van korte duur. Al voor zijn dertigste levensjaar heeft hij meerdere huwelijken of samenwoonrelaties achter de rug. Hij beëindigt heel gemakkelijk een relatie. En gaat weer op zoek naar een ander.
- Criminele veelzijdigheid
Een psychopaat heeft vaak een strafblad met verschillende soorten delicten. Als hij slim en intelligent te werk gaat, kan hij zonder daarvoor gestraft te worden verschillende misdrijven plegen. Denk hierbij aan fraude of stalken.
Een hele lijst met kenmerken. Deze checklist mag alleen door een professionele hulpverlener afgenomen worden. Deze checklist is zeker niet geschikt als test om te kijken of jezelf of iemand anders aan de kenmerken voldoet!
Een psychopaat is dus een charmante bedrieger. Maar wat nu als je iemand in jouw omgeving herkent als psychopaat en met wie je wel eens te maken hebt? We geven je een aantal belangrijke tips in de omgang met een psychopaat.
Tips omgaan met een psychopaat
Best moeilijk om te dealen met iemand die kenmerken vertoont van een psychopaat. Maar niet onmogelijk. Hier zijn de tips. Een heel belangrijke regel! Ook al ziet hij er nog zo leuk uit en heeft hij die leuke babbel… Hij heeft geen geweten. Dit moet je aanvaarden: het is echt niet anders. Hij houdt geen rekening met de ander. Hij doet waar hij zelf zin in heeft. Vertrouw op je intuïtie. Mocht je een raar onderbuikgevoel hebben bij wat iemand beweert of hoe iemand zich gedraagt, ook al is dit een leraar, arts of dierenliefhebber, vertrouw op je eigen instinct. Als je dit toch moeilijk vindt, vraag om advies bij familie en vrienden. Kijk eerst naar de beloften en eisen die iemand stelt. En of (en welke) verantwoordelijkheid hij neemt. Een eerste leugen kan je nog door de vingers zien. Maar een tweede of zelfs derde leugen moet je echt aan het denken zetten. Verlaat deze persoon. Dit is best moeilijk. Maar beter nu dan later, wanneer het nog moeilijker of de situatie erger voor je wordt. Wat er ook gebeurt, volg iemand niet niet zonder zelf na te denken of het wel oké is. Blijf je eigen instinct en normen en waarden volgen. Geweld, misdrijven en dergelijke zijn geen oplossing voor problemen. Een psychopaat is een charmeur. Heerlijk als je steeds complimenten krijgt. Maar vraag je wel af of dit geen manipulatie zou kunnen zijn. Hier is de psychopaat erg goed in. Met het geven van veel complimenten en gevlei, probeert hij iets van je gedaan te krijgen. Iemand respecteren is iets heel anders dan bang zijn voor iemand. Misschien is het goed om stil te staan wat respect voor jou precies inhoudt. En hoe zit het met je zelfrespect? Een psychopaat is heel goed met intrige. Ga hier niet in mee. Biedt weerstand tegen de wens om hem slim af te zijn. Het levert je niets op. Hij is echt beter in het spel. Dit spel zou bijvoorbeeld best eens veel geld kunnen gaan kosten. Houd je focus op de dingen die wel belangrijk zijn. Het beste wat je kunt doen, is ver van hem vandaan blijven. Vermijd en weiger elke vorm van communicatie met hem. Een emotie die de psychopaat zelf niet kent. Maar jij wel. Bewaar medelijden voor de mensen die het oprecht verdienen. Iemand zonder geweten kun je echt niet veranderen. Neem je verlies en ga weg. En bedenk dat het gedrag van deze persoon niet jouw schuld is. Probeer nooit het gedrag te verdoezelen of goed te praten van een psychopaat. Eigenlijk moeten anderen voor hem waarschuwen, ook al vraagt hij je er niets over te zeggen aan anderen. Je kunt vervelende dingen meemaken door het gedrag van een psychopaat. Onthoud dat niet iedereen zo is. De meeste mensen hebben een geweten en de meeste mensen kunnen liefhebben. Richt je aandacht op jezelf. Doe wat jij leuk en belangrijk vindt in het leven. En houdt je niet bezig met het nemen van wraak op de psychopaat. Dit heeft geen zin.
