Skip to main content
search
0
assertief

Assertief handelen. We hebben er allemaal wel eens over gehoord, maar wat is het nu eigenlijk? In dit artikel vertel ik je precies wat assertiviteit is en wat je kunt doen om assertiever te worden.

Veel mensen die assertief willen handelen, maken de fout dat ze onbeschoft worden. Dat is gelukkig totaal niet nodig als je het slim aanpakt. Hierbij is het echter wel van groot belang dat je begrijpt wat assertiviteit is.

Ik ben Robert Haringsma. Ik heb onderzoek gedaan naar assertiviteit en zelfvertrouwen en geef al ruim tien jaar elke maand een assertiviteitstraining. Ik ben daardoor steeds beter gaan begrijpen wat assertiviteit is en heb steeds weer gezien hoe bevrijdend het voor mensen is om assertiever op te kunnen treden.

In dit artikel vertel ik wat assertief handelen is en wat je kunt doen om assertiever te worden. Hieronder vind je een meer uitgebreide inhoudsopgave.

Wat is assertief?

Als je assertief wilt worden, is het van groot belang om te begrijpen wat assertiviteit precies betekent.

Als we naar de betekenis van assertiviteit gaan kijken, is het allereerst belangrijk dat je begrijpt dat assertiviteit een begrip is dat gaat over communicatie. Je kunt niet in je eentje thuis op de bank lekker assertief zitten te zijn.

Assertiviteit is de manier waarop jij je tot iemand anders verhoudt

We onderscheiden daarnaast drie manieren om je tot anderen te verhouden:

Sub Assertief: subassertieve mensen hechten weinig waarde aan hun eigenbelang, maar veel waarde aan het belang van een ander.

Assertief: assertieve mensen hechten evenveel waarde aan het belang van zichzelf als aan het belang van iemand anders.

Agressief: agressieve mensen vinden hun eigen belang veel belangrijker dan het belang van iemand anders. (dit hoeft niet met fysiek agressief geweld gepaard te gaan)

Hieronder zie je het beschreven in een afbeelding.

Assertief schema

Voorbeelden assertiviteit

Een voorbeeld werkt altijd heel goed. Stel nu dat er een taart te verdelen valt.

Een sub assertief iemand zal zeggen: eet jij maar zoveel je wilt, ik kijk wel wat er overblijft.

Een agressief iemand zal eerst nemen waar hij behoefte aan heeft en de restjes toeschuiven naar de ander.

Een assertief iemand geeft aan hoeveel taart hij wil. De ander krijgt vervolgens de kans om dat ook te doen. Daarna gaan ze kijken of ze tot een verdeling kunnen komen die beide personen gelukkig maakt.

Wat dat betreft heeft assertiviteit veel overeenkomsten met zelfvertrouwen1. Het gaat er namelijk vanuit dat jij de moeite waard bent en dat je mag verlangen dat anderen rekening met jou houden. Als je een lage eigenwaarde hebt, is dat natuurlijk best moeilijk. Ik noem assertiviteit dan ook wel sociaal zelfvertrouwen.

De definitie van assertiviteit is2

Assertief gedrag wordt gedefinieerd als elke actie die opkomt voor het eigen belang. Daarbij hoort: voor jezelf opkomen zonder heftige angst, je gevoelens op een comfortabele manier uiten en opkomen voor je eigen rechten zonder die van anderen te schaden.

Het is geen natuurwet dat je assertief moet zijn. Het is helemaal niet verkeerd om af en toe agressief of sub -assertief te zijn. Als je echter altijd alleen maar sub-assertief bent, zal dat vaak problemen veroorzaken. Daar ga ik het hieronder over hebben.

Assertief betekenis

Wat betekent het nu om assertief te zijn? Wat schiet je er mee op? Hieronder bespreek ik een groot aantal problemen die je kunt verhelpen met assertief gedrag. Deze informatie is gebaseerd op twee meta-analyses. Studies die verschillende studies naar een onderwerp samenvatten. 3́4

Ik geef hierbij vooral aandacht aan sub-assertief gedrag. De meeste mensen die interesse hebben in assertief gedrag, zijn namelijk sub-assertief. Agressieve mensen hebben minder vaak last van hun eigen gedrag en zullen dus ook minder snel hulp zoeken.

Meer rust

Als je subassertief bent, heb je de overtuiging dat je altijd rekening moet houden met de ander, terwijl jij eigenlijk niet meetelt.

Daarom ben je veel tijd kwijt om uit te vogelen wat de ander nu precies wil. Daarnaast ben je steeds bang dat je onvoldoende gedaan hebt voor de ander en dat die daar boos over wordt.

De overtuiging dat iedereen je aardig moet vinden, is de meest voorkomende en de meest schadelijke die ik in mijn werk ben tegengenkomen.
-Aaron Beck

Als je deze gedachten hebt, creëer je een hele angstige wereld voor jezelf. Je moet steeds op je hoede zijn zodat je niemand over het hoofd ziet. Ook kost het heel veel energie. Je moet je immers voortdurend inspannen om ervoor te zorgen dat de ander op zijn wenken bediend wordt.

Als je dat achter je kan laten, geeft dat enorm veel rust. Steeds weer hoor ik van cliënten dat de assertiviteitstraining er vooral voor zorgt dat ze een veel meer ontspannen leven hebben. Ze hebben losgelaten dat het hun taak is om anderen tevreden te houden. Als iemand iets van je wil, zal deze persoon het zelf wel aangeven is nu de overtuiging.

Een leuker leven

Waarschijnlijk zul je al wel gemerkt hebben dat de ander veel minder bezig is met jouw belangen dan jij met die van hen.

Jij zorgt er steeds voor dat je de ander helpt, maar anderen proberen jou vaak helemaal niet te helpen. Dat zorgt er voor dat je zelf eigenlijk nooit aan de beurt komt.

Veel sub-assertieve mensen zeggen dat het hun ook niet zoveel uitmaakt wat er gebeurt. Ze hebben gewoon geen sterke voorkeuren en doen daarom graag wat anderen willen.

Als je echter diep in je hart kijkt, zul je zien dat je hiermee een beetje liegt tegenover jezelf. Je hebt wel degelijk voorkeuren, verlangens en dromen. Als je leert inzien dat dit niet fout is, wordt je leven daar veel leuker door.

Overwerken
Een van de deelnemers aan onze assertiviteitstraining werkte elke dag over. Dit was nu eenmaal de standaard in het bedrijf waar hij werkte en duurde dan ook al twee jaar. Hij vond het moeilijk om aan te geven dat hij hiermee wilde stoppen. Het bedrijf had hem immers nodig omdat het erg druk was.

Uiteindelijk zag hij in dat dit subassertief gedrag was. Hij liet het belang van het bedrijf boven zijn eigen belang gaan. Daarom besloot hij om het overwerken aan te kaarten. Hij wilde het bedrijf graag helpen met overwerk, maar niet dagelijks en ook niet standaard. Als hij overwerkte, wilde hij daar bovendien voor betaald worden. Op het moment van schrijven, twee jaar later, heeft hij de baan nog steeds.

Het bedrijf reageerde hier natuurlijk niet heel positief op, maar wilde hem ook niet kwijt. Daarom stemden ze met zijn verzoek in. Van de een op de andere dag, ging hij ruim tien uur per week minder werken zonder dat hier enige consequenties op volgden.

Minder vaak ontploffen

Als je subassertief bent, komt de volgende situatie je misschien bekend voor:

Je partner doet bij het uitruimen van de vaatwasser altijd de schaar in de bestekla. Dit is natuurlijk fout omdat een schaar geen mes is en dus niet in de bestekla hoort.

Elke keer als je dit ziet, leg je geduldig de schaar op de juiste plek. Na twintig keer, begint het je echter te irriteren. Bij veertig keer ben je er helemaal klaar mee en naar zestig keer zeg je hem/haar eens goed de waarheid.

Je grijpt dat moment aan om ook uit te leggen welke andere dingen er allemaal wel niet fout gedaan worden.

Wat hier gebeurd is dat je heel vaak niet zegt wat je wil. Daardoor stapelt de irritatie zich echter op. Als die irritatie niet meer te hanteren is, werp je het er ineens uit. Het komt dan alleen wel op een manier die behoorlijk grof is en die voor de ander als een totale verassing komt.

Het is dan ook handiger om direct te zeggen wat je wil. Je geeft de ander dan de mogelijkheid om daar rekening mee te houden. Op die manier kun je vaak zonder al teveel moeite tot een overeenkomst komen samen.

  Tip: Ga er niet vanuit dat de ander wel weet hoe het hoort. Als de ander in jouw ogen iets verkeerds doet, leg dan altijd eerst uit hoe jij het wel wilt hebben. 

 

Er zijn natuurlijk nog veel meer voordelen van assertief gedrag, maar dit zijn vaak wel de meest belangrijke. De vraag blijft natuurlijk hoe je assertiever kunt worden. In de volgende delen van dit artikel ga ik daar dieper op in.

Assertiever worden

Nu je weet wat assertief zijn is, wil je logischerwijs weten wat je kunt doen om assertiever te worden. Hieronder beschrijf ik de vier stappen die je kunt doen om assertiever te worden.

  1. Oefenen. Je kunt assertiviteit alleen maar in de praktijk leren.
  2. Je overtuigingen onderzoeken. Als je denkt dat je anderen altijd moet helpen, is het lastig om je assertief op te stellen. Het is dus belangrijk om je overtuigingen over de omgang met anderen eens onder de loep te nemen.
  3. Angst te lijf gaan. Je anders gedragen dan je gewend bent is best wel eng. Daarom is het belangrijk dat je beter leert omgaan met die angst.
  4. Vaardigheden leren. Vaardigheden zijn maar een klein onderdeel van assertiviteit, maar het speelt wel degelijk een rol. Als je een verzoek op een bepaalde manier doet, zul je zien dat dit vaak veel beter werkt.

Hieronder ga ik dieper op de bovenstaande punten in.

Oefenen

Als je assertiever wilt worden, is het van groot belang dat je je vaker assertief gaat opstellen. Ik begrijp dat dit natuurlijk een open deur is, toch vind ik het belangrijk om het te benadrukken.

Veel mensen willen namelijk eerst assertief worden en zich daarna pas assertief gaan opstellen. Dat is helaas niet mogelijk. Net als met elke andere vaardigheid zul je assertiviteit ook moeten oefenen. De eerste keer zal het niet direct goed gaan, maar hoe vaker je het doet, hoe beter het gaat.

Daarbij is het handig om een beetje aardig tegen jezelf te zijn. Verwacht niet dat het in een keer goed gaat en geef jezelf de tijd en de gelegenheid om te oefenen.

 Tip: oefenen met assertief gedrag is altijd positief. Ook als het “verkeerd” gaat, heb je er van geleerd hoe het niet moet. Sub-assertief gedrag ken je inmiddels wel, daar hoef je niet meer mee te oefenen.  

 

Overtuigingen onderzoeken

De assertiviteitstraining die ik geef, is voor een groot deel gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie. Uit onderzoek blijkt namelijk dat dit de beste resultaten geeft. Dat houdt in dat je goed gaat kijken naar je overtuigingen. Sub assertieve mensen hebben bijvoorbeeld vaak de volgende opvattingen:

  • Ik mag pas aan mezelf denken als de ander aan de beurt is geweest
  • Als een ander boos op me wordt is dat verschrikkelijk
  • Mensen vinden me pas aardig als ik doe wat zij willen
  • Als iemand anders boos op mij is, heb ik iets verkeerd gedaan
  • Iedereen weet wat ik wil

Dit soort overtuigingen kunnen je behoorlijk in de weg staan als je assertiever wilt worden.

Als je bijvoorbeeld denkt dat iedereen weet wat jij wilt, zul je niet snel geneigd zijn om ze dit te vertellen. Vervolgens gaat het je waarschijnlijk frustreren als ze niet doen wat jij wilt. Misschien neem je ze dat zelfs kwalijk. Uiteindelijk leidt dat vaak tot boosheid en onbegrip.

Een andere overtuiging werkt veel beter. Als je er vanuit gaat dat mensen niet weten wat je wilt, ligt het veel meer voor de hand om het dan maar te vertellen.

Die ander kan dan aangeven of hij rekening wil houden met je behoeften.

Als ze aangeven dat ze er rekening mee willen houden en dat toch niet doen, kun je het misschien nog eens uitleggen. Pas daarna ligt het voor de hand om boos te worden. De ander zal die boosheid dan ook beter begrijpen.

Bovenstaande is maar een voorbeeld van een overtuiging die handig is om te veranderen. Welke overtuigingen jij hebt, is natuurlijk persoonlijk. Toch is het tijdens een assertiviteitstraining vaak een feest van herkenning. Deelnemers herkennen zich in elkaars verhalen. Het blijkt dus dat bij sub-assertief gedrag ook sub-assertieve overtuigingen horen.

Angst te lijf gaan

Mensen die weinig assertief zijn, vinden het vaak eng om zich ineens wel assertief op te gaan stellen. Ze zijn bang dat mensen boos op hun worden, dat ze niet goed uit hun woorden kunnen komen of dat er iets anders vreselijks gebeurd als ze assertief optreden.

In de praktijk blijkt dat heel erg mee te vallen. Het probleem is dat subassertieve mensen die praktijk nooit zien. Als je namelijk op elk verzoek “ja” zegt, zul je immers nooit zien wat er gebeurt als je een keertje “nee” zegt.

Het is daarom van groot belang dat je juist wel dingen gaat doen waar je bang voor bent. In het geval van assertiviteit betekent dit dat je voor jezelf opkomt en nee zegt als dat nodig is. Dat is in het begin heel angstig, maar dat is niet erg. Na verloop van tijd zul je zien dat het steeds beter gaat.

Spinfobie

Als ik uit moet leggen hoe je het beste met angst om kunt gaan, neem ik vaak het voorbeeld van spinfobie.

Als je enorm bang bent voor spinnen, kun je daar alleen overheen komen door heel veel met spinnen in aanraking te komen.

Dat is exact tegenovergesteld van wat je wilt als je angstig bent. Dan wil je eigenlijk gewoon nooit meer spinnen zien. Of misschien ben je wel bereid om die spinnen te zien, maar dan moet de angst wel eerst weg zijn.

Helaas werkt het andersom. Als je heel vaak spinnen ziet, zal je angst voor spinnen langzamerhand afnemen. Je merkt namelijk dat er niets ergs gebeurd als je een spin ziet. Daarom ga je vanzelf inzien dat je ook niet bang hoeft te zijn.

Meer weten? Lees dan deze pagina over angst

Vaardigheden leren

Het aanleren van sociale vaardigheden is een ingewikkeld onderwerp.

Enerzijds kun je best wel wat “trucjes” leren die het sociale verkeer handiger maken.

Anderzijds moet je er voor waken dat je niet gaat denken: “Ik moet eerst weten hoe alles exact hoort, vóór ik iets ga proberen.”

Sociale vaardigheden kunnen dus handig zijn, maar reken er niet teveel op.

Een voorbeeld van een sociaal trucje is de “ik-boodschap”. Als we tijdens een assertiviteitstraining oefenen met je grenzen aangeven, krijgen we vaak dit soort zinnen te horen:

Het is echt onbeschoft van je dat je dit werk bij mij neerlegt.

Als je dit tegen een collega zegt, is de kans enorm groot dat deze met je in discussie gaat. Hij zal je ervan proberen te overtuigen dat het niet onbeschoft is. De boodschap die je probeert over te brengen zal hoogstwaarschijnlijk niet overkomen.

Als je dit verpakt in een “ik-boodschap” werkt het vaak veel beter. Bijvoorbeeld:

Ik vind het vervelend dat je dit werk bij mij neerlegt.

Deze boodschap is vaak veel beter te verteren. Je zegt namelijk niet dat je collega iets verkeerd heeft gedaan, je communiceert alleen dat jij zijn gedrag niet fijn vindt.

Deze truc werkt lang niet altijd. Sommige mensen nemen namelijk alle kritiek persoonlijk op. Toch is het wel degelijk een handig trucje, omdat het in veel gevallen helpt om je punt te maken.

Voor de belangrijkste onderdelen van communicatie (nee zeggen, verzoeken doen & aangeven wat je wilt) is het handig om wat trucs te kennen. Daarnaast komt het bij assertiviteit vooral ook aan op durven en doen.

Hieronder zie je de verschillende onderdelen van een assertiviteitstraining uiteengezet in een simpel grafiekje:

Assertiviteit opzetHet is goed om hier nog bij te vermelden dat het oefenen je helpt om andere overtuigingen te krijgen, om je angst onder controle te krijgen en om meer vaardigheden te krijgen.

Stel je voor dat je het moeilijk vind om nee te zeggen. Op een dag raap je toch je moed bijeen en zeg je “nee” tegen een verzoek van je baas. Hij vraagt je nogmaals, iets dwingender, om hem te helpen en op dat moment geef je toe.

Misschien zie je dit als een negatieve uitkomst, maar dat is niet het geval. Je hebt namelijk geleerd dat nee zeggen je niet direct op ontslag komt te staan (overtuigingen). Daarnaast heb je ervaren dat je kunt doen wat je wilt, ondanks dat dit soms spannend is. (omgaan met angst) Tot slot heb je geleerd dat het bij “nee-zeggen” handig is om ook al even na te denken over wat je gaat doen als de ander niet akkoord gaat. (vaardigheid).

Door het maar gewoon te doen, wordt de kans dat je het nogmaals gaat doen steeds groter.

Assertiviteit tips

Wat zijn nu stappen die je vandaag direct kunt nemen als je assertiever wilt worden. Hieronder geef ik een aantal tips om mee te starten:

Tip 1: Wat wil je eigenlijk?

Vraag jezelf eens af wat je eigenlijk wilt. Dit kun je zelfs doen zonder het er met anderen over te hebben. Veel mensen die sub-assertief zijn, hebben het zichzelf aangeleerd om te denken aan de belangen van anderen. Daarom zijn vergeten wat ze zelf ookalweer prettig vinden.

Voordat je kunt communiceren wat je wil, is het belangrijk om te gaan ontdekken wat je wil. Vraag je de komende tijd in verschillende situaties dus eens af wat voor jou de meest prettige uitkomst zou zijn.

Tip 2: een keer nee, twee keer nee

Sommige mensen zijn bang om “nee” te zeggen tegen een verzoek. Ze zijn bang dat de ander boos wordt als ze niet doen wat deze zegt.

Daarbij komt vaak nog de angst dat ze niet kunnen omgaan met een discussie. “Als ik nee zeg en de ander gaat in discussie, weet ik niet wat ik moet zeggen.” Daarom zeggen ze maar helemaal geen nee.

Wen je daarom aan om in ieder geval een keer nee te zeggen. Als de ander in discussie gaat, mag je direct toegeven. Als dat eenmaal goed voelt, kun je gaan experimenteren met twee keer nee zeggen. Zo bouw je het voeren van een discussie langzaam op.

Tip 3: Zoek de angst op

Als je van je angst af wilt komen, is het belangrijk dat je vaak met die angst geconfronteerd wordt. Assertiviteit is een vorm van sociale angst, dus het is handig om die angst juist op te zoeken. Oefeningen die je kunt doen zijn:

  • Met opzet net overal wat luider praten
  • Op straat iedereen gedag zeggen (of mensen recht aankijken als je dat nog te spannend vindt)
  • Vaker mensen om simpele dingen vragen. Je buren om suiker, je collega om koffie te halen en je partner om iets in huis te doen.
  • Korting vragen
  • Een praatje aanknopen met een willekeurig iemand op straat.


Je kunt zelf ook vast oefeningen bedenken die jou helpen. Kies er een die spannend aanvoelt, maar je niet absoluut de stuipen op het lijf jaagt.

 

Tip 4: Wees aardig

Bij assertiviteit denken we meestal aan nee zeggen, voor je eigen belang opkomen en je rechten beschermen. Je kunt echter net zo goed aan je assertiviteit werken in positieve situaties.

Stel bijvoorbeeld dat je op een verjaardag bent. Je zou wel graag eens met een bepaalde persoon kennis maken, maar denkt dat die persoon dat niet wil en daarom stap je er niet op af.

Typisch sub-assertief gedrag dus. Je maakt de behoefte van de ander groter dan die van jezelf.

In een dergelijke situatie is het dus veel beter om er wel op af te stappen. De ander kan het dan altijd aangeven dat hij hier niet van gediend is (hoewel dat natuurlijk heel ongepast is op een verjaardag).

  De meeste mensen vinden het spannend om iemand aan te spreken en vinden het fijn als jij die stap neemt.  

 

Tip 5: oefen met agressief gedrag

Dit is een tip voor gevorderden. Als je eenmaal durft te oefenen met assertief gedrag, is het een mooie uitdaging om te oefenen met agressief gedrag.

Een journalist die me interviewde voor Quest Magazine deed eens onderzoek naar agressief gedrag. Ze drong voor op het station bij het kopen van koffie, hield een luid telefoongesprek in de stiltecoupe en probeerde af te dingen in de Albert Heijn.

Wat haar opviel is dat de meeste mensen haar gewoon negeerden. Er zaten totaal geen negatieve consequenties aan haar gedrag. Het is voor de meeste sub-assertieve mensen heel leerzaam om dat eens mee te maken. Niet omdat je ook agressief moet worden, maar zodat je niet meer steeds bang bent om eens agressief uit de hoek te komen.

assertief opstellen

We gaan agressieve mensen meestal liever uit de weg.

Assertiviteitstraining

Waar moet je nu op letten bij het kiezen van een assertiviteitstraining? Als je alle literatuur naast elkaar legt, vallen een aantal dingen op:

  • De training moet vooral gericht zijn op doen. Oefenen is belangrijker dan theorie.
  • Een groepstraining werkt beter dan een individueel coachingstraject. Een groepstraining geeft je meer mogelijkheid om te oefenen. Bovendien is een groep vaak direct al wat spannend, dus kun je ook oefenen met het omgaan met angst.
  • Een cognitief gedragstherapeutische aanpak werkt het best5. Dit betekent dat je naar je overtuigingen kijkt en gaat experimenteren met gedrag.
  • Het is belangrijk dat de trainer oog heeft voor interculturele aspecten. In veel culturen wordt assertief gedrag niet aangemoedigd en soms zelfs afgekeurd, dus het is belangrijk om daar rekening mee te houden.


Als je kiest voor een assertiviteitstraining is het dus verstandig om hier aandacht aan te besteden.

Op dit moment geven wij geen assertiviteitstraining. We kunnen je wel doorverwijzen naar een goede aanbieder. Neem daarvoor gerust contact op via onze aanmeldpagina

  1. Bijstra,J.O.,Bosma,H.A.,&Jackson,S.(1994).Therelationshipbetween social skills and psycho-social functioning in earlyadolescence.Personality and Individual Differences,16,767–776. https://doi.org/10.1016/0191-8869(94)90218-6
  2. Alberti, R., & Emmons, M. (2008).Your perfect right: A guideto assertive behavior(9th ed.). San Luis Obispo, CA: ImpactPress
  3. Cuijpers, P., van Straten, A., Andersson, G., & van Oppen,P. (2008). Psychotherapy for depression in adults: A meta-analysis of comparative outcome studies.Journal ofConsulting and Clinical Psychology,76, 909–922. https://doi.org/10.1037/a0013075
  4. Barth, J., Munder, T., Gerger, H., Nuesch, E., Trelle, S.,Znoj, H.,…Cuijpers, P. (2013). Comparative efficacy of seven psychotherapeutic interventions for patients withdepression: A network meta-analysis.PLoS Medicine,10,e1001454. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1001454

  5. Brittany C. Speed Brandon L. Goldstein Marvin R. Goldfried  (2017) Assertiveness Training: A Forgotten Evidence‐Based Treatment. Clin Psychol Sci Prac 25: 1– 20. http://dx.doi.org/10.1037/h0078049
Robert Haringsma

Robert Haringsma is psycholoog en onderzoeker. Hij schrijft over onderwerpen als stress, zelfvertrouwen, depressie en angst.

Leave a Reply

Weet wat je kunt doen bij een opkomende woede-aanval. 

Krijg weer controle over je boosheid.

Gratis ebook geschreven door een psycholoog en woede-expert

Drie Bewezen Manieren om je Woede Aanvallen

Onder Controle Te Krijgen

Vul je email in en download het ebook