Als je last hebt van een dwangneurose, is het lastig om te stoppen met bepaalde handelingen of gedachten. Mensen met een dwangneurose besteden vaak steeds meer aandacht aan deze gedachten en handelingen. Daarom is het belangrijk om in een vroeg stadium behandeling te zoeken.
De grote fout die mensen met een dwangneurose maken is dat ze hun gedachten heel serieus nemen. Als je hier mee stopt, kun je echt een halt toeroepen aan de dwanghandelingen en gedachten.
Nog niet zo heel lang geleden was de dwangneurose nauwelijks te behandelen. Tegenwoordig zijn we daar een stuk beter in geworden. Het is dan ook echt aan te raden om er mee aan de slag te gaan.
In dit artikel baseren we ons op de laatste wetenschappelijke inzichten over de behandeling van de dwangneurose en op onze eigen behandelervaring. We bespreken wat een dwangneurose precies is en hoe deze behandeld kan worden.
Wat is een dwangneurose
Een dwangneurose staat ook wel bekend als een Obsessief Compulsieve Stoornis (OCD). Dat woord verklaart eigenlijk beter waar het over gaat.
Bij obsessies gaat het namelijk over dwangmatige gedachten. Veel voorkomende obsessieve gedachten zijn:
- Ik kan zomaar iemand betasten
- Ik ben misschien wel besmet
- Ik stink misschien wel
- Ik kan maar niet stoppen met godslasterlijke gedachten
- Ik zou zomaar tegen een muur kunnen rijden
- Alles wat me overkomt moet ik vertellen aan anderen
Bij compulsies gaat het over dwangmatige handelingen. Veel voorkomende dwangmatige handelingen zijn:
- Schoonmaken (smetvrees)
- Ordenen
- Controleren
- Bepaalde handelingen steeds weer uitvoeren
- Voortdurend bidden
Je hebt misschien al wel gezien dat sommige obsessies en compulsies bij elkaar horen. Bijvoorbeeld de gedachte “Ik kan wel besmet zijn” en de handeling schoonmaken. Het kan echter ook dat je alleen dwanggedachten of dwanghandelingen hebt.
Het problematische aan een dwangneurose is dat er vaak erg veel tijd in gaat zitten. Als je niet oppast ben je voordat je het weet uren aan het schoonmaken of honderden keren aan het checken of het gas uit is. Dit heeft natuurlijk veel negatieve effecten op je leven.
De dwangneurose is een angststoornis. De dwanggedachten en -handelingen zijn namelijk bedoeld om een bepaalde angst onder controle te krijgen. In het deel over de behandeling van de dwangneurose gaan we hier meer over vertellen. Voordat ik daar aan toekom zal ik echter eerst de DSM-V definitie van de dwangneurose bespreken.
DSM 5 definitie van dwangneurose
In de psychologie werken we met het handboek voor psychologische stoornissen, de DSM-V. Hierin staat beschreven welke klachten aanwezig moeten zijn voordat we spreken over een stoornis. Voor de dwangneurose gelden de onderstaande criteria:
- Aanwezigheid van obsessie, compulsies of beide
We spreken van een obsessie wanneer er sprake is van onderstaande:
-Steeds terugkerende gedachten die ongewenst zijn en moeilijk te stoppen zijn en als angstig ervaren worden
-Je probeert deze gedachten weg te duwen door er andere gedachten of handelingen tegenover te plaatsen
We spreken van een compulsie wanneer er sprake is van onderstaande
-Steeds terugkerende handelingen waartoe je je gedwongen voelt. Het voelt alsof je niet de mogelijkheid hebt om er weer mee te stoppen.
-Deze handelingen voer je uit om je angst onder controle te krijgen. De handelingen staan echter niet echt in verband met de angst. - De obsessies en compulsies nemen in ieder geval meer dan een uur van je dag in beslag. Daarnaast hebben ze een negatief effect op je kwaliteit van leven.
- De klachten zijn niet toe te schrijven aan middelengebruik of aan een andere stoornis
- De klachten horen niet bij een andere psychologische aandoening
Het is handig om nog even in te gaan op dat laatste punt. Er is namelijk een uitgebreide lijst van psychologische stoornissen die ook tot dwanghandelingen of dwanggedachten leiden. Denk bijvoorbeeld aan anorexiapatiënten die allerlei regels rondom eten hebben en daar niet van willen afwijken.
Ik zou je dan ook aanraden om contact te zoeken met een psycholoog om de definitieve diagnose van een dwangneurose te kunnen stellen. Op basis van bovenstaande criteria kun je alvast wel een inschatting maken. Daarbij is het vooral van belang dat je meer dan een uur per dag aan je dwang kwijt bent. Als dat zo is, is het de moeite waard om contact te zoeken met een psycholoog.
Behandeling van dwangneurose
De dwangneurose is goed te behandelen tegenwoordig. Dit terwijl deze vijftig jaar geleden nog nauwelijks te behandelen was. Dat de behandeling nu beter lukt is te danken aan het feit dat we de stoornis nu beter begrijpen. Hieronder zal ik dan ook uitleggen hoe de stoornis precies werkt.
Zoals gezegd is de dwangneurose een angststoornis. Waarschijnlijk de meest bekende dwangneurose is smetvrees. Dit is de angst dat je ziek raakt omdat je met iets vies in aanraking bent gekomen. Mensen met smetvrees proberen die angst op meerdere manieren onder controle te krijgen:
Vermijding: Om te voorkomen dat ze besmet raken, gaan mensen met smetvrees vaak allerlei situaties uit de weg. Dit kan betekenen dat ze het huis niet uitgaan, maar ook dat ze geen bezoek meer uitnodigen om te voorkomen dat die besmettingen meebrengen. We kennen zelfs cliënten die naar het buitenland verhuisd zijn om er voor te zorgen dat ze geen bezoek meer kregen.
Dwanghandeling: Ook het uitvoeren van een dwanghandeling brengt de angst om besmet te raken naar beneden. Bij smetvrees zal dit vooral schoonmaken zijn. Nadat er is schoongemaakt, is de angst om besmet te raken minder.
Hoewel deze handelingen helpen om de angst onder controle te krijgen, werkt het nooit helemaal. Er treedt op den duur een bepaalde gewenning op. Als je een dwangneurose hebt, zul je deze handelingen dus steeds meer gaan doen. Hieronder heb ik deze spiraal in een grafiek vormgegeven.
Het doel van de behandeling van een dwangneurose is om je te laten inzien dat je angst ook wel weggaat wanneer je niet vermijd en niet je dwanghandeling uitvoert. Als je dat eenmaal merkt, zul je steeds meer van dit gedrag weg kunnen laten. Om dit voor elkaar te krijgen, gebruiken we in de behandeling drie elementen. Exposure, cognitieve therapie en mindfulness. Hieronder zal ik daar meer over vertellen.
Exposure
Voor welke soort angst je ook behandelt wordt, je zult altijd de confrontatie met je angst aanmoeten. Als je bang bent voor spinnen, zul je in de behandeling aangemoedigd worden om met spinnen in aanraking te komen. Als je bang bent voor hoogten, wordt je uitgedaagd om hoogten op te zoeken.
Zo ook bij de behandeling van de dwangneurose. Wel is er hier nog een onderscheid te maken:
- Enerzijds wil je vermijding tegengaan, dus juist angstige situaties opzoeken
- Anderzijds wil je dwanghandelingen juist stopzetten
Het idee achter deze behandeling is dat je op deze manier nu eindelijk eens kunt onderzoeken of de angst wel echt klopt.
Iemand met smetvrees heeft bijvoorbeeld het idee: “Ik ben niet ziek geworden omdat ik mensen uit de weg ga en heel veel schoonmaak.” Als hij nu stopt met schoonmaken en wel weer mensen uitnodigt, kan hij na verloop van tijd zo gaan denken: “Ik raak niet ziek als ik mensen thuis uitnodig en maar drie keer per dag schoonmaak.”
Bij dwanggedachten werkt dit ook zo. Als je bang bent om zomaar iemand in het kruis te grijpen, wordt je aangemoedig om naar een drukke kroeg te gaan en daar met opzet die gedachte op te roepen. Zo kun je pas ervaren dat je ondanks die gedachte niet iemand in het kruis gaat grijpen.
Misschien ben je op het moment wel zo angstig, dat je gruwt van het idee om juist te gaan doen waar je bang voor bent. Misschien dat je daarom wel besloten hebt om maar niet in de behandeling te gaan. Dat is goed te begrijpen, maar het is niet nodig. Een psycholoog doet de behandeling van een dwangneurose altijd in jouw eigen tempo. Bovendien ga je niet direct oefenen met de moeilijkste situaties. Er wordt altijd gezocht naar een situatie die je nog net aandurft en van daaruit werk je verder.
Cognitieve therapie
Zoals je inmiddels al wel hebt gezien, maken overtuigingen een belangrijk deel uit van een dwangneurose. Eigenlijk is dat met angst altijd zo. Je bent immers meestal niet voor niets bang, maar hebt daar vaak een reden voor.
- Mensen met smetvrees hebben als overtuiging dat dodelijke ziekten altijd op de loer liggen.
- Als je dwanggedachten hebt, ben je er van overtuigd dat een gedachte al snel de waarheid zal worden.
- Wanneer je denkt dat je stinkt, ben je er bijvoorbeeld van overtuigd dat het heel erg is om te stinken en dat je zomaar heel zwaar ruikt.
- Als je alles moet vertellen aan iedereen, ben je er van overtuigd dat je een leugenaar bent als je dat niet doet.
Met behulp van cognitieve therapie onderzoeken we die gedachte. Het blijkt dan dat ze vaak helemaal niet waar zijn.
Neem bijvoorbeeld smetvrees. Mensen die daar mee worstelen zijn er vaak heilig van overtuigd dat ze elk moment ziek kunnen worden. Dit terwijl de mensen om hen heen helemaal niet ziek worden, terwijl ze lang niet zo vaak schoonmaken. Die opmerking ligt misschien nogal voor de hand, maar als je erg angstig bent, kun je soms wat vast komen te zitten in je gedachten. Op het eerste gezicht logische inzichten als deze kun je dan gemakkelijk missen.
In de cognitieve therapie werken we vaak met een ABC-schema.
A staat voor de situatie. Een objectieve beschrijving van wat er echt aan de hand is.
B staat voor jou interpretatie. Een beschrijving van hoe jij over de situatie denkt.
C staat voor gevoel en gedrag. Het gevoel dat je overtuiging je geeft en het gedrag dat je daardoor vertoont.
Hieronder staat het ABC van Hans. Hans heeft als dwanghandeling dat hij checkt of hij de deur wel gesloten heeft. Dit doet hij vaak tientallen keren en vaak keert hij ook terug van zijn afspraak omdat hij zich zorgen maakt dat hij zijn deur niet gesloten heeft.
Zoals je ziet zijn er verschillende overtuigingen. Samen met een psycholoog kan Hans ze allemaal nagaan.
- Allereerst moet hij weer inzien dat hij zijn waarneming wel kan vertrouwen
- Het helpt ook als hij inziet dat er niet direct ingebroken wordt als je deur open staat. En zelfs als dat gebeurd is het ook niet het einde van de wereld.
- Misschien wel het belangrijkste inzicht is dat hij de angst wel degelijk lang kan controleren. Angst is maar een gevoel en ieder mens is hier tegen bestand.
De ene overtuiging die alle angst beïnvloed
Nieuw onderzoek toont aan dat er wel eens één overtuiging kan zijn die aan alle angst ten grondslag ligt. Het idee dat je controle wil hebben over het leven.
Ook bij mensen met een dwangneurose gaat het in de kern van de zaak vaak over het accepteren van onzekerheid. Je weet nu eenmaal niet wat er in de toekomst staat te gebeuren en dat heb je maar te accepteren.
De controle die je probeert uit te oefenen met behulp van dwanggedachten en -handelingen is uiteindelijk maar een schijncontrole. Ze geven je het gevoel dat je het leven in de hand hebt, maar voegen eigenlijk helemaal geen zekerheid toe. Dat inzicht kan vaak helpen om meer van het controlegedrag een halt toe te roepen en dat angstige maar ook mooie leven recht in de ogen te kijken.
Mindfulness
Mindfulness meditatie is een behandelmethode die de afgelopen jaren steeds meer in opkomst is binnen de psychologie. Met deze methode kun je meer inzicht krijgen in de werking van je bewustzijn, wat je ook beter kan helpen om met je angst om te gaan.
Veel mensen met een dwangneurose zijn “bang voor de angst”. Je zag het net ook al bij Hans. Hij is er van overtuigd dat hij gek wordt als hij te lang bang is. Je zou kunnen zeggen dat hij teveel waarde hecht aan zijn gevoel en aan zijn gedachten. Hij neemt ze te serieus.
Met mindfulness-oefeningen kun je jezelf trainen om meer afstand te nemen van je gedachten en je gevoelens. Op die manier zie je al snel in dat je niet mee hoeft te gaan met elke gevoel en elke gedachte. Je kunt dat met onderstaande oefening gemakkelijk thuis oefenen.
Ga op een rustige plek zitten en zet een wekkertje voor over tien minuten. Sluit je ogen en concentreer je op het gevoel van je ademhaling in je neus. Als je wordt afgeleid omdat er een gedachte opkomt, ga je op een rustige manier weer terug naar het gevoel van je ademhaling in je neus. Hou dit tien minuten vol. Als je dit een weekje doet, merk je zonder twijfel een van de volgende gedachten of gevoelens:
Je zult ook zien dat je, naarmate je vaker oefent, deze gedachten en gevoelens steeds makkelijker kunt “negeren”. Ik gebruik die term maar even om te beschrijven hoe je op een rustige manier je aandacht terug kunt brengen naar waar je over na wilt denken.
Deze vaardigheid kan enorm behulpzaam zijn voor mensen met een dwangneurose. Zoals je hebt gelezen zijn dwanghandelingen en -gedachten bedoeld om angst onder controle te krijgen. Als je nu kunt leren dat je:
- De angst kunt laten zijn voor wat hij is
- De neiging om de dwanghandeling uit te voeren ook kunt laten zijn voor wat hij is
Heb je de dwangneurose voor een groot deel al onder controle. Op dat moment is het nog steeds wel raadzaam om ook te oefenen met exposure, want die methode heeft in onderzoek de beste resultaten geboden.
Medicatie dwangneurose
Er zijn goede resultaten geboekt met de behandeling van dwangneurosen met medicatie. Ongeveer 75 procent van de mensen heeft minder of helemaal geen last van dwangneurosen wanneer ze medicatie slikken. Dit is medicatie die ook gebruikt wordt voor mensen die depressief zijn.
Het nadeel aan de behandeling met medicatie is dat de klachten weer helemaal terugkeren zodra er gestopt wordt met de medicatie. Daarnaast ervaren betrekkelijk veel mensen ernstige bijwerkingen .Er wordt dan ook aangeraden om te starten met een psychologische behandeling. Pas als dat geen effect heeft, kun je gaan proberen wat medicatie voor je doet.
In de praktijk hebben we wel eens meegemaakt dat een periode van medicijngebruik kan helpen in de cognitieve therapie. Als je bijvoorbeeld drie maanden lang niet compulsief schoongemaakt hebt en niet ziek geworden bent, is het gemakkelijker om er van overtuigd te raken dat schoonmaken niet per se noodzakelijk is.
Behandeling van een psycholoog
Als je geholpen wilt worden bij de genezing van je dwangneurosen, helpen onze psychologen je graag. Je kunt direct zelf contact opnemen met een psycholoog in de buurt of het contactformullier invullen zodat wij iemand voor je kunnen zoeken. De informatie vind je op onze contactpagina.