Skip to main content
search
0

Doe je ogen dicht en stel je voor dat je partner in de armen van iemand anders ligt. Ze knuffelen innig en delen zo nu en dan een hartstochtelijke kus uit. Doe je ogen nu maar weer open. Hoe voelt dat?

Bijna iedereen voelt bij dit scenario wel iets dat op jaloezie lijkt. Jaloezie is dan ook een normale emotie die in veel gevallen gezond en nuttig is. Sommige mensen zijn echter zo jaloers, dat het hun in het dagelijkse leven in de weg staat. In dat geval is het de moeite waard om iets aan je jaloerse gevoel te doen.

Ik ben Robert Haringsma en ik werk als relatietherapeut. Daar zie ik regelmatig welke negatieve gevolgen jaloezie kan hebben op relaties. In dit artikel beschrijf ik waar jaloezie vandaan komt en wat je kunt doen om er beter mee om te gaan.

Wat is jaloezie?

Iedereen kent het gevoel van jaloezie wel. Het concentreert zich meestal rondom de overtuiging dat anderen meer krijgen dan jij. Of dat jij niet genoeg krijgt. Wanneer je denkt dat dit gebeurt, ontstaat er een mengeling van verdriet, onzekerheid en boosheid die we jaloezie noemen.

Jaloezie bestaat echter niet alleen uit gevoel, maar ook uit gedrag. Dit gedrag is vaak wat de problemen met jaloezie veroorzaakt. Jaloers gedrag is bijvoorbeeld:

  • Controleren wat je partner doet
  • Bevestiging vragen (hou je nog van me)
  • Opleggen van regels (je mag niet naar mensen van het andere geslacht kijken op straat)
  • Beslag leggen op de tijd van je partner
  • Overtredingen bestraffen (boos worden als je partner niet voldoet aan jouw regels)


Gek genoeg zorgt jaloers gedrag er meestal voor dat je partner meer afstand van je neemt. Je kunt je voorstellen dat je er niet een prettiger mens van wordt als je dit soort maatregelen neemt.

Binnen relaties is jaloezie dus een gevoel van tekortkomen. Om met dat gevoel om te gaan, proberen we onze partner te controleren.

Oorzaken jaloezie

Er zijn verschillende oorzaken voor jaloezie en het is handig om daar oog voor te hebben.

Pure jaloezie

Jij krijgt niet wat je wil of wat je denkt dat je verdient. Of iemand anders krijgt meer. Dit noem ik bij gebrek aan beter maar even “pure” jaloezie. Dit gevoel bedoelen we meestal als we het over jaloezie hebben.

Deze vorm van jaloezie wordt vaak veroorzaakt door onzekerheid. Voor veel mensen baseren hun eigenwaarde op de goedkeuring van anderen. Als mensen je aardig vinden, ben je goed. Als mensen je niet (meer) aardig vinden, ben je een fout of onwaardig mens.

Als je zo denkt is je partner natuurlijk een belangrijke bron van zelfvertrouwen. Het probleem is alleen dat de goedkeuring van je partner nooit genoeg is om een stabiel zelfvertrouwen te voelen. Daarom vragen mensen met een laag zelfvertrouwen vaak om steeds meer goedkeuring. Als ze deze niet krijgen, worden ze steeds jaloerser.

Obsessieve jaloezie

Mensen met een obsessief compulsieve stoornis kunnen niet goed omgaan met onzekerheid. Jaloezie kan daar een uitingsvorm van zijn. Het gaat dan niet zozeer om de angst om niet genoeg te krijgen, maar vooral over de angst om niet te weten wat er aan de hand is.

Iemand die een obsessieve vorm van jaloezie heeft, zal bijvoorbeeld jaloers zijn als de partner te laat thuis komt. Deze persoon zal dan niet zozeer bang zijn dat de partner vreemd is gegaan, maar wil vooral graag weten wat hij in die tijd gedaan heeft. Deze vorm van jaloezie heeft een andere aanpak nodig dan pure jaloezie.

  Er zijn geen zekerheden in het leven. Hoe eerder je dat erkent, hoe plezieriger je leven wordt.  

Paranoïde jaloezie

Iemand met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis kan denken dat hij achtervolgd wordt door de overheid of door een criminele organisatie, zonder dat daar aanwijzingen voor zijn. Deze heftige vorm van paranoia is gemakkelijk te herkennen.

Veel mensen voldoen niet volledig aan de symptomen van deze persoonlijkheidsstoornis, maar vertonen wel paranoïde trekken. Ze voelen zich snel het slachtoffer, denken dat anderen hen tegenwerken en beschuldigen anderen liever dan dat ze over hun eigen aandeel in de situatie nadenken. Als iemand met paranoia je eenmaal verdenkt, is het zeer moeilijk om die verdenking te ontkrachten. De kans is groot dat ze je inspanningen om je onschuld te bewijzen als een teken zien dat je waarschijnlijk wat te verbergen hebt.

De angsten van iemand met paranoia karaktertrekken concentreert zich dus vooral rondom de angst om bedrogen te worden. Ook deze vorm van jaloezie heeft een andere aanpak nodig.

Ziekelijk jaloers

Jaloezie is in zekere zin normaal. De bekende evolutionair psycholoog David Buss beschrijft 1 dat de emotie waarschijnlijk ingebakken zit in onze genen.

In vroegere tijden was het voor een man belangrijk om te weten dat zijn vrouw zwanger was van hem. Jaloezie was een emotie die hem kon aansporen om zijn vrouw in de gaten te houden. Net zo was jaloezie voor de vrouw een uitstekende manier om haar man betrokken te houden bij de opvoeding van de kinderen.

Jaloezie is echter niet alleen een kwestie van genen, maar ook van cultuur2 In sommige culturen is het normaal om jaloers te worden als iemand een foto van je vrouw maakt. In andere culturen wordt je pas jaloers als je vrouw met iemand het bed deelt.

Tot slot is jaloezie ook een kwestie van je persoonlijke normen en waarden. In de cultuur van swingers is het normaal om je partner op seksueel gebied met anderen te delen. In de kringen rondom polyamorie is het zelfs gewoon om meerdere liefdespartners te hebben.

Het is dus moeilijk een objectieve maat te geven voor wanneer jaloezie ziekelijk wordt. Het gaat dus vooral over de manier waarop jij het voelt. Aanknopingspunten kunnen zijn:

  • Het beheerst je denken en je gedrag
  • Jij hebt er zelf last van
  • Je partner heeft er last van
  • Het bedreigt jullie relatie


Stel nu dat jij het wel mee vind vallen met je jaloezie, terwijl je partner aangeeft last te hebben van je jaloerse gedrag. In dat geval zou ik je altijd aanraden om toch eens kritisch naar je gedrag te kijken. Als jullie er echt niet uitkomen, kan relatietherapie helpen om toch weer tot een werkbare situatie te komen.

Omgaan met jaloezie

Wat kun je nu doen als je jaloers bent? Welke stappen kun je nemen om er voor te zorgen dat je minder jaloers raakt?

Bij de onderstaande tips ga ik er steeds vanuit dat je “pure jaloezie” hebt. Wanneer je jaloezie meer voorkomt uit de behoefte naar controle of te maken heeft met paranoïde gedachten, kun je beter een behandeling zoeken die specifiek deze punten aanpakt.

In dit artikel werk ik op basis van de cognitieve gedragstherapie omdat is gebleken dat dit goed werkt bij ziekelijke jaloezie 3, aangevuld met aspecten uit de mindfulness meditatie. Dat betekent dat ik ga kijken of je anders kunt denken over situaties die je jaloers maken en of je ander gedrag kunt vertonen in jaloerse situaties. Daarnaast geef ik een aantal oefeningen die geïnspireerd zijn op mindfulness meditatie.

Anders denken over jaloezie

In de cognitieve gedragstherapie gaan we er vanuit dat je gevoelens veroorzaakt worden door de manier waarop je denkt. Een gevoel van jaloezie wordt dus ook veroorzaakt door bepaalde gedachten die je hebt over je relatie. Hieronder noem ik een aantal gedachten die ik vaak zie in therapie en die beschreven zijn in onderzoek 4

Ik moet bedrog tijdig opmerken

Vertrouwen speelt binnen relaties een belangrijke rol. Als je een relatie aangaat met iemand anders, maak je afspraken met die persoon en je vertrouwt erop dat diegene zich daaraan houdt.

Jaloerse mensen hebben vaak weinig op met vertrouwen. Zij vinden controle over het algemeen een betere strategie. Ze zijn ervan overtuigd dat het van groot belang is om bedrog snel op te sporen. Vaak vanuit de overtuiging dat ze zich heel stom zullen voelen wanneer ze bedrog niet opgemerkt hebben.

In de praktijk werkt dit echter niet en het is ook niet een heel logische gedachte als je er over nadenkt. Als je partner van je af wil, zul je dat vanzelf horen. Het heeft niet zoveel zin om dat voor te willen zijn. Vaak staat de angst om niet bedonderd te worden het vertrouwen in de weg. En een relatie zonder vertrouwen is zeer waarschijnlijk niet heel succesvol.

jaloezie detectivewerk

Detectivewerk op het internet zorgt er bijna nooit voor dat je jaloezie minder wordt.

Ik kan niet zonder deze persoon

Jaloerse mensen hebben vaak het idee dat ze niet zonder hun partner kunnen. Het einde van de relatie betekent in hun ogen het einde van hun leven. Ze kunnen zich geen leven voorstellen waarin ze zonder de ander kunnen bestaan.

In zekere zin is dat een normale emotie in een liefdesrelatie. Toch kunnen psychologisch gezonde mensen over het algemeen na wat nadenken wel tot de conclusie komen dat hun leven ook doorgaat zonder de partner. Ook dat is een gezonde gedachte.

Het is de moeite waard om hier eens over na te denken om zo iets minder afhankelijk te worden van het gedrag van je partner. Hoewel dat op het eerste gezicht gek klinkt, doet de overtuiging dat je ook zonder je partner kunt de relatie vaak veel goeds.

Al mijn voorgevoelens zijn waar

In onze cultuur nemen we gevoel heel serieus. Op sociale media worden driftig quotes gedeeld die zeggen dat je vooral op je gevoel moet afgaan.

Bij jaloezie is dat echter niet verstandig. Als je denkt dat je partner te laat thuis is omdat hij vast is blijven plakken bij die leuke collega, hoeft het nog niet te betekenen dat dit ook zo is. Als je denkt te zien dat hij wel heel geïnteresseerd kijkt naar een gezamenlijke kennis, betekent het nog niet per se dat er verliefdheid in het spel is.

Ook hier speelt weer dat je beter even kunt afwachten wat er daadwerkelijk gebeurd. Handelen op basis van voorgevoelens en verdenkingen helpt geen enkele relatie.

Ik ben niets waard

Zoals ik eerder al aangaf wordt jaloezie in veel gevallen veroorzaakt door een gebrek aan zelfvertrouwen. Mensen die een lage dunk van zichzelf hebben, gebruiken anderen vaak om aan hun eigenwaarde te bouwen. De gedachte is dan: “als deze persoon mij aardig vindt, valt het misschien toch wel mee met mij”.

Het onhandige is dat die goedkeuring nooit genoeg is. Als je deze maand dagelijks hoort dat je partner van je houdt, is het goed voor te stellen dat je het komende maand twee keer per dag wilt horen. Ik zie regelmatig dat stellen hier uiteindelijk in verstrikt raken. De partner kan het geruststellende gedrag dat er verwacht wordt dan simpelweg niet meer volhouden.

Als dit het hoofdthema is van je jaloezie, is het verstandig om te werken aan je zelfvertrouwen.

Bovenstaande is geen uitputtende lijst van overtuigingen die we bij jaloerse mensen zien. Met behulp van een psycholoog kun je helder krijgen wat de overtuigingen zijn die jouw jaloezie veroorzaken.

Naast overtuigingen speelt gedrag een grote rol in jaloezie. Als je dit gedrag niet verandert, is het hoogst onwaarschijnlijk dat je op termijn minder jaloers zult worden.

Ander gedrag

Heel af en toe krijg ik iemand in therapie die niet zelf jaloers is, maar gebukt gaat onder de jaloezie van de partner. Het standpunt van de partner is dan vaak heel helder: “jij bent verantwoordelijk voor mijn jaloerse gevoelens, dus jij moet er ook iets aan doen.” Dat lijkt misschien een weinig realistische overtuiging, maar hij komt bij jaloerse mensen zeer vaak voor.

Wanneer iemand jaloerse gevoelens heeft, is het controleren van de partner bijna altijd de eerste stap. De partner moet:

  • Vaker “ik hou van je” zeggen
  • Meer inzage geven in mail, whatsapp en social media
  • Vaker bij je zijn
  • Minder met andere mensen afspreken
  • Altijd de locatie laten weten


Wanneer de partner dit niet (voldoende) doet, wordt er in sommige gevallen straffend opgetreden. Hierbij kun je denken aan schelden, bedreigen, fysiek geweld en soms zelfs vreemdgaan. De gedachtegang in dat laatste geval is: “ik ga ook vast vreemd, want mijn partner bedriegt me vroeger of later toch.

Als jij je partner ook wel eens de schuld geeft, is het allereerst belangrijk om je overtuigingen te veranderen. Zoals ik in de vorige paragraaf ook al beschreef, is het belangrijk om in te zien dat dit gedrag je relatie eerder kapot maakt dan redt.

Wanneer je daar eenmaal van overtuigd bent, zijn de instructies om te volgen simpel:

Stop vandaag nog met alles wat je doet om je jaloezie bij je partner neer te leggen

Dat betekent dat je partner totaal niet meer verantwoordelijk is voor jouw gevoel van jaloezie. Niet meer vragen om goedkeuring, geen toegang tot telefoon of pc en geen ander controlegedrag dus.

Dat betekent natuurlijk niet dat je geen grenzen mag hebben. Het is volstrekt normaal dat jij bepaalde gedragingen van je partner niet waardeert. Bespreek die grenzen met je partner en treedt pas op als het overduidelijk is dat deze overschreden worden.

Maar zonder zelf naar dat bewijs op zoek te gaan.

Zeker in het begin zal dit een vreselijk moeilijke opgave zijn. Je zult zien dat je gevoel van jaloezie vaak eerst groter wordt. Als je toch volhoudt, zul je echter zien dat dit vanzelf afneemt als blijkt dat je partner ook niks geks doet als je hem of haar niet steeds controleert.

Technieken uit de mindfulness meditatie kunnen je helpen om in eerste instantie beter met de jaloerse gevoelens om te gaan.

Mindfulness

Veel mensen vinden gevoelens eng. Ze willen direct in actie komen om het gevoel weg te krijgen. Helaas maken die acties het probleem meestal alleen maar erger. Zo is het ook met jaloezie.

Op zich is het geen ramp om jaloers te zijn. Het is een onprettig gevoel, maar als je het er laat zijn, zul je vanzelf ook zien dat het weer minder wordt.

Mensen die ziekelijk jaloers zijn, hebben vaak het gevoel dat ze dit gevoel niet aankunnen. Daarom gaan ze dingen doen om het te controleren. Bijvoorbeeld:

  • Proberen om het gevoel weg te drukken
  • Geruststelling zoeken bij de partner
  • Piekeren over wat er allemaal fout kan gaan
  • Proberen om te partner te controleren
  • Het gevoel uiten tegenover de partner of anderen


Zoals ik eerder in dit artikel al besproken heb, maken deze acties het gevoel juist erger. Mindfulness kan je helpen om de gevoelens van jaloezie te accepteren. Je laat ze er zijn, zonder er controle op uit te willen oefenen.

Hieronder vind je een geleide meditatie van onze mindfulness-trainer Bart Hansma. Je kunt deze oefening in het geheel een keer doen om een idee te krijgen van wat mindfulness voor jou kan betekenen.

Behandeling voor ziekelijke jaloezie

Wanneer je een therapeut zoekt voor de behandeling van jaloezie is het belangrijk om een ervaren therapeut te vinden. Bij voorkeur iemand die ervaring heeft met deze problematiek. Zoals je gelezen hebt, kan jaloezie verschillende oorzaken hebben en het is belangrijk dat je psycholoog dit goed kan inschatten en de behandeling daar op aanpast.

Ik werk in Amsterdam en werk ook via Skype. Ook is het mogelijk om een afspraak te maken met een van onze andere psychologen in Nederland. Meld je aan via de aanmeldpagina en wij nemen zo snel mogelijk contact met je op.

  1. Buss, D. M. (1995). Evolutionary psychology: a new paradigm for psychological science. Psychological Inquiry, 6, 1,1–30.
  2. .Buunk, B., Angleitner, A., Oubaid, V., & Buss, D. M.
    (1996). Sexual and cultural differences in jealousy: Tests from the Netherlands, Germany,
    and the United States. Psychological Science, 7,
    359–363.
  3. Dolan, M., & Bishay, N. (1996). The effectiveness of
    cognitive therapy in the treatment of non–psy-
    COGNITIVE BEHAVIORAL THERAPY FOR JEALOUSY 31
    chotic morbid jealousy. British Journal of Psychiatry, 168(5), 588–593.
  4. Leahy, Robert & Tirch, Dennis. (2008). Cognitive Behavioral Therapy for Jealousy. International Journal of Cognitive Therapy. 1. 18-32. 10.1521/ijct.2008.1.1.18.
Robert Haringsma

Robert Haringsma is psycholoog en onderzoeker. Hij schrijft over onderwerpen als stress, zelfvertrouwen, depressie en angst.

Leave a Reply