Skip to main content
search
0

Verslaving

Verslaving is een breed psychologisch probleem, waar veel mensen last van hebben. Bij de term verslaving denken we meestal aan mensen die op straat leven in verband met hun drugsverslaving. Tegenwoordig worden echter steeds meer gedragingen als een verslaving gezien. Denk daarbij bijvoorbeeld aan telefoonverslaving, eetverslaving of gameverslaving.

Het is absoluut de moeite waard om de hulp van een psycholoog in te schakelen als je wilt werken aan een verslaving. In dit artikel leggen we uit welke verslavingen er zijn, waarom mensen verslaafd raken en welke behandelmethoden er zijn.

Wat is een verslaving?

Vroeger was het veel gemakkelijker dan tegenwoordig om een definitie van een verslaving te geven. Destijds hadden we het alleen over verslavingen in verband met alcohol, medicatie, sigaretten of drugs. Het uitgangspunt was hier dat het middel verslavend is. Je raakt dus aan alcohol verslaafd omdat alcohol iets doet met je lichaam dat er voor zorgt dat je steeds meer wilt drinken.

Tegenwoordig maken gedragsverslavingen ook onderdeel uit van de definitie van verslavingen. Videogames, seks en eten zijn als middel niet per se verslavend. Er zijn genoeg mensen die af en toe een spelletje spelen zonder dat we ze gameverslaafde noemen. Toch zijn er wel degelijk mensen die gameverslaafde zijn.

Wat is dan het verschil tussen een verslaving en “gewoon” gebruik?

– Het gebruik heeft negatieve gevolgen. Iemand die zoveel drinkt dat hij niet meer kan functioneren in zijn werk, zullen we eerder verslaafd noemen dan iemand die elke dag een glas wijn bij het eten drinkt maar daar verder weinig last van heeft.

– Het gebruik is persistent. Als je op een bruiloft zoveel drinkt dat je de maandag erna niet zo scherp bent op je werk, heb je niet per se een verslaving. Je drankgebruik heeft dan wel negatieve gevolgen, maar die komen niet zo vaak voor. Als je elke weekeind of zelfs dagelijks drinkt is dat duidelijk anders. Verslaafde mensen kunnen hun gebruik over het algemeen niet meer zelf stoppen.

Het probleem met veel verslavingen is dat deze definities niet heel scherp zijn. Dat zorgt ervoor dat veel verslaafde mensen zichzelf niet als verslaafd zien. Wie kent niet de roker die zegt: “Als ik zou willen, zou ik er zo mee kunnen stoppen.” Ook iemand die cocaïne gebruikt zal zeggen dat zijn gebruik weinig negatieve gevolgen heeft, ondanks het feit dat hij honderden euro’s per maand uitgeeft aan deze drugs.

Een bijkomend probleem is dat er vaak ook veel positieve punten aan de verslaving zitten. Mensen die roken zien het als een middel om stress kwijt te raken. Drugsverslaafden vinden het gevoel fijn dat ze hebben als ze high zijn en gokverslaafden roemen het gevoel dat ze hebben als ze iets winnen.

Johan vertelt dat hij al vanaf de middelbare school blowt. Destijd staken hij en zijn vrienden bijna dagelijks een joint aan na de les. Op de mensen die al blowden voordat ze naar school gingen, keek hij neer.

Tijdens zijn studie werden deze grenzen vager. Hij had vaak dagen geen college en er werd verwacht van hem dat hij op eigen kracht studeerde. Dat viel hem moeilijk. Bovendien vond hij weinig aansluiting bij zijn studiegenoten. Als hij blowde piekerde hij daar minder om en daarom ging hij steeds meer blowen.

Dat zorgde voor een vicieuze cirkel. Omdat hij veel blowde werden zijn studieresultaten minder. Omdat zijn cijfers minder werden, voelde hij zich steeds slechter. Om daar mee om te gaan ging hij steeds meer blowen, enzovoort. Toen hij hoorde dat hij uit zijn studie gezet werd, ging hij op zoek naar behandeling voor zijn verslaving.


Oorzaken verslaving

Er is niet één oorzaak voor verslaving. We spreken daarom liever van risicofactoren. Als je geen baan hebt, een traumatische ervaring hebt meegemaakt en in een omgeving zit waar veel drugs gebruikt wordt, loop je meer risico om zelf ook aan drugs verslaafd te raken. We delen risicofactoren op in drie soorten: biologische, psychologische en omgevingsfactoren.

Biologische risicofactoren verslaving:

  • Genen: sommige mensen zijn meer verslavingsgevoelig dan anderen. Dit merk je vaak al in je gedrag rondom voedsel, TV of andere leuke dingen. Waar sommigen dit gedrag gemakkelijk kunnen beperken, vinden anderen het heel moeilijk om te stoppen.
  • Fysiologie: sommige mensen kunnen beter tegen bepaalde drugs dan anderen. Soms zorgt dat er voor dat je minder snel verslaafd raakt omdat je al na één biertje dronken bent. In andere gevallen zorgt een verhoogde gevoeligheid er juist voor dat je snel verslaafd raakt omdat je er zo van geniet.
  • Gender: mannen lopen veel meer kans om verslaafd te raken dan vrouwen. Hier zit waarschijnlijk ook wel een maatschappelijke oorzaak in. We zien namelijk dat vrouwen ook steeds vaker verslaafd raken.

Psychologische factoren verslaving:

  • Persoonlijkheid: mensen die extravert zijn en veel behoefte aan nieuwe ervaringen, zullen sneller verslaafd raken aan drugs en alcohol. Mensen die intravert zijn, kiezen weer sneller voor wiet. Impulsiviteit lijkt in het bijzonder een belangrijke risicofactor te zijn voor verslavingen.
  • Trauma: mensen die een verschrikkelijke ervaring hebben gehad, gebruiken middelen vaak om hun gevoel onder controle te houden. Bij heel veel drugsverslavingen zien we dan ook dat mensen het zijn gaan gebruiken nadat ze iets traumatisch mee hadden gemaakt.
  • Psychologische klachten: Andere psychologische klachten zoals depressie, angststoornissen of ADHD zijn sterk gerelateerd aan verslavingen. Ook hierbij is er vaak sprake van zelfmedicatie. Mensen gebruiken dan drugs om de symptomen van hun psychologische ziekte onder controle te krijgen. Uiteindelijk is de oplossing echter vaak problematischer dan het aanvankelijke probleem.

Omgevingsfactoren:

  • Verkrijgbaarheid: als je op het platteland woont, is het moeilijker om aan drugs te komen dan wanneer je in de stad woont. Wanneer je in de kroeg werkt, is het lastiger om van je alcoholverslaving af te komen dan wanneer je op een olieplatform werkt.
  • Familieomstandigheden: zowel de familie waar je uit komt, als de familie waar je onderdeel van uitmaakt hebben effect op je verslaving. Als je moeder of je broer verslaafd waren, wanneer je verwaarloosd bent of zelfs misbruikt, zul je meer risico lopen op verslaving. Wanneer je zelf trouwt of kinderen krijgt, loop je juist minder risico op een verslaving.
  • Vriendenkring: je vriendenkring heeft veel invloed op je leven. Wanneer al je vrienden op zaterdag op stap gaan, is de kans groot dat jij ook meegaat. Wanneer je juist deel uitmaakt van een fanatieke sportvereniging, is de kans kleiner dat je ‘s avonds nog op stap gaat.


Mohammed’s verhaal is typerend voor dat van veel drugsverslaafden. Mohammed komt uit een eerste generatie Marokkaans gezin. Zijn vader was streng en zijn ouders hadden weinig aandacht voor hem. Samen met zijn vrienden was Mohammed veel op straat te vinden. Daar kwamen ze al snel in aanraking met drugs. Op school presteerde hij niet goed en later was het voor hem ook lastig om een baan te vinden.

Hij geeft zelf aan dat hij het gevoel heeft in de val te zitten. Iedereen die hij kent gebruikt, hij heeft niet veel mogelijkheden buiten drugs en als hij niet gebruikt voelt hij zich belabberd. Het is voor hem moeilijk om de uitgang te vinden.


Behandeling verslaving

Bij de behandeling van verslaving is het handig om een onderscheid te maken tussen “afkicken” en behandeling. Als iemand elke dag een fles jenever drinkt, is het niet verstandig om daar zomaar mee te stoppen. Vaak gebeurt dat in een ziekenhuis onder begeleiding van artsen. De behandeling van de verslaving kan daarna pas plaatsvinden. In dit artikel gaat het niet zozeer over afkicken, omdat dit niet zozeer een psychologisch proces is.

Het is heel goed mogelijk om van je verslaving af te komen. Wel is dit vaak een hele klus. De meeste mensen hebben vaak een uitgebreide behandeling nodig voordat ze helemaal over hun verslaving heen zijn.

Daarnaast komt het vrij vaak voor dat mensen terugvallen. Een goede behandeling houdt hier rekening mee en biedt langdurige steun of in ieder geval een mogelijkheid om terug in behandeling te komen wanneer je een terugval hebt.

Er is niet één behandeling die voor iedereen werkt. Wetenschappelijk gezien is er ook niet één behandeling die het veel beter doet dan andere behandelingen (dat is overigens bij veel klachten zo). Het is aan te raden om een behandeling te kiezen die bij je past en waar je achter kunt staan. Hieronder noemen we de twee behandelmethoden waar het meeste onderzoek naar bestaat1 motivationele gespreksvoering, Cognitieve Gedragstherapie en de twaalf stappen methode.

Motivationele gespreksvoering:

Een van de problemen met verslaafde mensen is dat ze vaak niet willen stoppen met gebruiken. Prochaska heeft vijf stadia omschreven die verslaafde mensen doorlopen:

  • Precontemplatie: mensen staan er nog niet voor open om te stoppen met hun gebruik.
  • Contemplatie: mensen overwegen om te stoppen met hun gebruik, maar hebben nog niet de eerste stap gedaan.
  • Voorbereiding: mensen zijn de eerste stappen aan het doen om te veranderen. Ze zijn misschien nog niet zo ver, maar treffen wel voorbereidingen.
  • Actie: mensen zijn echt aan het veranderen.
  • Onderhoud: mensen zijn minimaal zes maanden verandert en werken aan het voorkomen van terugval.
  • Herstel: mensen zijn helemaal gestopt en voelen helemaal geen neiging meer om te gebruiken.

Bij de behandeling van verslaving denken we vaak aan de stappen vanaf vier. Veel van de behandeling wordt echter besteedt aan de eerste drie stappen.

Met behulp van motiverende gespreksvoering helpen we mensen om inzicht te krijgen in hun motivatie voor verandering. Waarom willen ze eigenlijk stoppen met hun gebruik? Wat zijn de voordelen en de nadelen? Wat levert het op als ze weten te stoppen? Wat gebeurt er als ze hun gebruik nog jaren voortzetten.

Pas als iemand helemaal gemotiveerd is om te stoppen, is het de moeite waard om naar de daadwerkelijke behandeling te gaan.

Cognitieve Gedragstherapie:

Cognitieve gedragstherapie is waarschijnlijk de meest gebruikte behandelmethode in de hedendaagse therapie. Het is dan ook niet verrassend dat deze ook in de behandeling van verslaving gebruikt wordt.

In de cognitieve gedragstherapie gaan we er vanuit dat je gedachten je gedrag beïnvloeden en vice versa. Het is gemakkelijk te zien hoe dit bij verslaving werkt.
– Enerzijds hebben mensen het idee dat het gebruik van drugs hen een plezierig gevoel geeft.
– Wanneer ze ook daadwerkelijk drugs gebruiken, komt die verwachting uit.
Zo zorgen positieve overtuigingen over drugs, drank of sigaretten voor meer gebruik. Het gebruik versterkt vervolgens de overtuigingen.

Waarom zien mensen dan niet dat het gebruik uiteindelijk niet meer prettig voelt? Dat is vaak het gevolg van denkfouten. Mensen met een verslaving vertellen bijvoorbeeld:

  • Mijn drugsgebruik is geen probleem, ik moet alleen niet teveel gebruiken.
  • Iedereen drinkt toch wel eens teveel, ik krijg er gewoon een goed gevoel van.
  • Dat roken kanker veroorzaakt moeten we nog maar zien. Mijn opa heeft altijd gerookt en hij is negentig geworden.

Wanneer je in therapie deze overtuigingen onder de loep neemt, zie je vaak al snel dat ze niet helemaal de waarheid zijn. Op dat moment is het mogelijk om naar overtuigingen te zoeken die beter voor jou werken. Die zorgen er voor dat je ander gedrag gaat vertonen en dat gedrag versterkt je nieuwe overtuigingen weer.

Ik had echt het gevoel dat mijn drankgebruik niet zo problematisch was. Ik dronk elke avond een sixpackje bier doordeweeks. Op vrijdag en zaterdag ging wel echt het dak eraf, maar dat doen toch veel mensen?

Toen ik eenmaal inzag dat dit helemaal niet zo normaal is, ben ik doordeweeks gestopt met drinken. Ik was niet helemaal overtuigd hoor, maar proberen kan geen kwaad toch? Ik was helemaal verbaasd over het effect. Ik voel me nu zoveel beter overdag! Als ik terugkijk op mijn leven hiervoor, besef ik me dat ik mezelf de dag doorsleepte met als enige motivatie dat ik ‘s avonds weer kon beginnen met drinken.

De twaalf stappen methode:

De twaalf stappen methode (bij veel mensen bekend als AA, oftewel Anonieme Alcoholisten) stamt uit 1935 en heeft niet een hele degelijke theoretische basis. Toch zweren veel mensen erbij. Uit het onderzoek naar de effectiviteit van deze methode blijkt bovendien dat deze goed werkt. Veel van de methoden zijn dan ook overgenomen door psychologische instellingen die verslaafden behandelen.

De 12 stappen zijn er op gericht om je te laten inzien dat je alleen machteloos bent tegenover de kracht van drank of drugs. Daarom wordt je aangemoedigd om meer te vertrouwen op je omgeving en op een hogere macht van keuze. In de praktijk betekent dit onder andere dat je heel regelmatig omgaat met andere ex-verslaafden met als doel om je scherp te houden.

Deze sociale steun is de kern van elk 12 stappen programma. Het zorgt er niet alleen voor dat je praktische steun van anderen krijgt, maar verandert ook je sociale omgeving. Waar je eerst misschien vooral met andere verslaafden omging, bouw je nu een groep van kennissen op die niet verslaafd zijn. Daarnaast zijn veel verslaafden sociaal geïsoleerd. Zij voelen zich sowieso beter wanneer ze meer met anderen omgaan.

Stoppen met gebruiken en starten met leven
Het eerste onderzoek naar hoe verslavend cocaïne was, werd gedaan onder ratten. Ratten werden in een kooitje gezet waar ze vrijelijk cocaïne konden gebruiken. Uit dit onderzoek bleek dat ratten net zolang gebruikten totdat ze er dood bij neervielen. Het onderzoek stelde vast dat cocaïne zeer verslavend was.

In later onderzoek werd de rat in een veel leukere kooi gezet. Hier hadden de ratten speelgoed, vrouwtjes, kinderen en speelgoed. De studie staat dan ook bekend als “rat park”. In deze omgeving bleek dat de ratten veel minder cocaïne gebruikten en ook niet zo snel verslaafd werden.

In de behandeling van verslaving is het dan ook verstandig om niet alleen te proberen om te stoppen met gebruiken. Het is ook verstandig om te beginnen met leven. Mensen die een bevredigend, betekenisvol bestaan hebben, zijn veel minder geneigd om verslaafd te raken. Met andere woorden: als je een leuk leven hebt, zul je minder geneigd zijn om middelen te misbruiken.


Zoek een psycholoog

Voor sommige verslavingen is het noodzakelijk om een intensieve behandeling te volgen. Als je verslaafd bent aan drugs, medicatie of alcohol is dit waarschijnlijk de meest verstandige route. Er zijn verschillende instellingen die deze behandelingen aanbieden. Wij verwijzen je graag door naar een instelling bij jou in de buurt. Hiervoor kun je contact opnemen via ons aanmeldformulier.

Als je een meer gedragsmatige verslaving hebt (bijvoorbeeld een gameverslaving, telefoonverslaving of een pornoverslaving kan het voldoende zijn om in behandeling te gaan bij een psycholoog. Hierbij is verandering namelijk vaak sneller te bewerkstelligen. Ook wanneer je een lichte verslaving hebt (wanneer je bijvoorbeeld net wat te vaak alcohol drinkt) kan het voldoende zijn om in behandeling te gaan bij een psycholoog. Neem als je twijfelt gerust contact op voor overleg.

Artikelen over verslaving

Close Menu