Agressief gedrag is niet weg te denken uit onze maatschappij. Agressie zal er wel altijd bijhoren. Of het nu in de vorm van fysiek geweld is of in de vorm van verbale agressie, mensen zullen altijd conflicten uit willen vechten op een manier die verder gaat dan een goed gesprek.
In veel gevallen is agressief gedrag echter niet wenselijk. Als je zelf (te) vaak agressief bent, zullen mensen minder snel met je om willen gaan.
Andersom kan het ook zo zijn dat je veel met agressie te maken hebt. In dat geval wil je misschien leren hoe je hier effectief mee om kunt gaan, zonder vuur met vuur te bestrijden.
In dit artikel bespreek ik allereerst de oorzaken van agressief gedrag. Daarna leg ik uit hoe je kunt voorkomen dat je zelf te agressief wordt. Tot slot bespreek ik manieren om om te gaan met het agressieve gedrag van anderen. Hieronder vind je de inhoudsopgave:
Wat is agressief gedrag?
Om uit te leggen wat agressief gedrag is, vind ik het handig om de volgende schaal te gebruiken:
Zoals je ziet zie je op deze schaal een drietal termen. Ik zal hieronder uitleggen wat deze betekenen:
Sub-assertief: Mensen die aan deze kant van de schaal staan, vinden hun eigen belangen minder belangrijk dan de belangen van anderen. Ze zullen dus aan zichzelf voorbij gaan om anderen te kunnen helpen.
Assertief: Assertieve mensen houden rekening met zichzelf en met anderen. Ze zoeken naar een win-win situatie of een alternatief waar iedereen mee kan leven.
Agressief: In deze variant wordt er alleen rekening gehouden met het eigen belang en juist niet met de belangen van de ander. Er zal dan ook geprobeerd worden om de ander te beïnvloeden of te overheersen.
Agressie is in deze definitie dus een manier om je eigen doelen te bereiken. Dit doet denken aan de bekende quote van Von Clausewitz: Agressie is dan: de voortzetting van een discussie met andere middelen. Er zijn echter nog wel meer redenen waarom mensen agressief gedrag vertonen: We gebruiken in dit artikel dan ook de volgende definitie van agressie: “Het inzetten van fysiek of verbaal geweld om een doel te bereiken of frustratie te uiten” In de volgende onderdelen van dit artikel zal deze definitie steeds weer terugkomen. Je kunt namelijk pas goed wat aan agressie doen als je weet waar deze vandaan komt. We onderscheiden vier verschillende soorten agressie en talloze vormen van agressie. Bij de soorten agressie gaat het vooral om de redenen waarom mensen agressie gebruiken. Met vormen van agressie bedoelen we verschillende manieren waarop mensen agressie uiten. In het onderstaande filmpje komen er al een aantal aan bod.
“Oorlog is de voortzetting van politiek met andere middelen”
Soorten agressie
Binnen de psychologie worden er vier vormen van agressie gebruikt. Deze vormen zijn:
1. Expressieve agressie: Bij deze vorm van agressie is men vaak boos op de gehele situatie. Deze situatie is niet doelgericht en vaak ook niet op een specifiek persoon gericht.
2. Frustratie agressie: deze vorm van agressie ontstaat wanneer expressieve agressie uit de hand loopt. Wanneer mensen doorslaan in de agressie lijkt het alsof ze er niet meer uit terug kunnen komen. Ze gaan dan op het gevoel en zijn er vooral op gericht om de agressie te uiten. Deze soort agressie zal gemakkelijk ontstaan wanneer expressieve agressie niet serieus genomen wordt
3. Instrumentele agressie: dit is de vorm van agressie waar we al eerder over spraken. Deze vorm is voornamelijk bedoeld om een bepaald doel te bereiken. Mensen zetten deze vorm bijvoorbeeld in wanneer ze voor hun gevoel niet goed genoeg geholpen worden.
4. Onbeheerste agressie: deze vorm van agressie kan spelen bij mensen met psychologische problemen zoals schizofrenie, maar ook bij mensen die bijvoorbeeld drugs gebruikt hebben en daar slecht op reageren.
Tip: hoe je met agressie omgaat, hangt af van de soort agressie waarmee je te maken hebt.
Onbeheerste agressie is bijvoorbeeld moeilijk tegen te gaan, terwijl instrumentele agressie goed uitonderhandeld kan worden.
Vormen van agressie
Agressie kan op verschillende manieren geuit worden. Een aantal (maar niet alle) vormen staan hieronder benoemd:
- Schelden
- Treiteren
- Dreigen
- Afpersen
- Spugen
- Vernederen
- Slaan of schoppen
- Seksuele intimidatie
We delen het ook wel op in fysieke, verbale en emotionele agressie.
Agressie als psychologische stoornis
Er is een aantal stoornissen waarbinnen agressie speelt. Ik noem er hier een aantal:
Schizofrenie, Psychoses etc.
Mensen met zware psychologische klachten kunnen een onbeheerste vorm van agressie laten zien. Deze wordt vaak veroorzaakt door het feit dat ze angstig of boos zijn. Deze soort van agressie is vaak onvoorspelbaar en kan even snel weer verdwijnen als dat hij opkomt. Vaak is deze vorm van agressie te herkennen doordat er geen duidelijke oorzaak lijkt te zijn.
Periodieke explosieve stoornis
Deze stoornis hoort in de DSM (handboek voor psychologische aandoeningen), bij een stoornis van de impulsbeheersing. Mensen die deze stoornis hebben, vinden het vaak moeilijk om zichzelf te beheersen. Achteraf schamen ze zich voor hun gedrag en ze weten niet meer goed waar dit door veroorzaakt werd. Met goede therapie kan geleerd worden om beter met deze problemen om te gaan.
Persoonlijkheidsproblematiek
Bij verschillende stoornissen in de persoonlijkheid speelt agressie een rol. Bijvoorbeeld bij: anti-sociale persoonlijkheidsstoornis, borderline of bipolaire stoornis. Woede speelt in al deze stoornissen een andere rol. Bij problemen met woede is het dan ook verstandig om eerst een goede diagnose te stellen voordat je met behandeling aan de slag gaat.
Tip: je kunt altijd psychologische inzichten gebruiken om beter met je agressie om te leren gaan. ook als je geen psychologische stoornis hebt.
Omgaan met agressief gedrag van anderen
Er is een hoop informatie over beschikbaar over het omgaan met agressieve mensen. Deze informatie wordt veel gebruikt in beroepen waarin agressieve mensen vaak voorkomen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan mensen achter de balie, hulpverleners en beveiligers.
De informatie die deze mensen krijgen vatten we hieronder kort samen. Je kunt deze namelijk ook uitstekend gebruiken in de omgang met mensen in je eigen omgeving. Ik bespreek deze tips in een stappenplan:
Deze tips geven natuurlijk maar een overzicht. Om dit echt goed te weten, moet je er vooral mee trainen.
Stap 1: schat in of de ander toerekeningsvatbaar is
Mensen die in een psychose zitten, onder invloed van drugs zijn of anderzins niet voor toerekeningsvatbaar zijn, kun je het best ontwijken. Hulp halen en jezelf in veiligheid brengen is het meest verstandige wat je in een dergelijke situatie kunt doen.
Of iemand toerekeningsvatbaar is, kun je pas merken als je contact probeert te maken. Op het moment dat mensen niet terug praten is het tijd om je uit de voeten te maken. Als mensen wel terugpraten, maar er valt niet met hen te onderhandelen, geldt meestal hetzelfde.
Stap 2: bepaal met welke vorm van agressief gedrag je te maken hebt
We hebben nog drie soorten agressie over: expressieve agressie, frustratie agressie en instrumentele agressie. Voor je iemand te woord staat, is het handig om een inschatting te maken van de soort agressie die er speelt. In het kort kun je dit als geheugensteun gebruiken:
Expressief: deelt zijn ongenoegen
Frustratie: staat niet voor zichzelf in
Instrumenteel: wil iets bereiken
Als je hier vaker mee experimenteert, krijg je er vanzelf handigheid in.
Stap 3: Reageer op de juiste manier
Elke vorm van agressief gedrag vraagt om zijn eigen reactie. Als je deze manieren van reageren omdraait, krijg je soms volstrekt het tegenovergestelde effect dan wat je nastreeft. Ik zal ze hieronder uitgebreid nagaan.
Voordat ik dat doe, is het handig om nog de Roos van Leary te bespreken. In dit schema staan verschillende soorten gedrag besproken.
Het inzicht van Leary is dat mensen vaak reageren op een manier die tegengesteld is aan de manier waarop ze benaderd worden. Dus als je op tegen/boven benaderd wordt (agressief), zul je vaak onder/samen reageren. Dit is vaak echter niet handig. De kunst is op de manier te reageren waarop je ook benaderd wilt worden. Bijvoorbeeld op boven/samen. Dit is een goed uitgangspunt om in gedachten te houden wanneer je de onderstaande teksten leest.
Reageren op expressieve agressie: hierbij is het vooral belangrijk dat je de persoon serieus neemt en zijn woord laat doen. Mensen die zich op deze manier uiten hebben het gevoel dat ze niet gezien worden en een logische reactie daarop is om ze juist wel te zien.
Soms vind je het misschien overdreven wat de ander zegt of ben je het niet eens met zijn klachten. Dit is echter niet het moment om hierover te beginnen. Pas als de agressie minder is geworden zal de ander open staan om hier naar te luisteren.
Reageren op frustratie agressie: deze vorm is al wat lastiger om te hanteren dan de expressieve agressie. Voor luistergedrag is het vaak al te laat. Het is juist tijd om mensen aan te spreken op hun agressieve gedrag. De uitdaging is hier om mensen weer terug in de expressieve agressie te krijgen.
Stevig en kordaat optreden is hier het devies. Geef met enige stemverheffing aan dat je zo niet toegesproken wilt worden. Je wilt best helpen, maar dan zal de persoon toch echt tot rust moeten komen. Herhaal dit zonodig totdat deze inziet dat zijn aanpak geen resultaat heeft. Verbreek desnoods het contact als dit niet het geval is.
Reageren op instrumentele agressie: dit is een onderhandeling met andere middelen. Zaak is om duidelijk aan te geven dat de agressie juist niet instrumenteel is. Weiger om verder te praten wanneer de andere persoon zijn toon niet matigd. Geef tegelijkertijd aan dat je open staat om te onderhandelen wanneer de toon verandert. En ook belangrijk: zet zelf geen agressie in, want daardoor zal de confrontatie alleen maar exploderen.
Belangrijk in al deze stappen is om zelf rustig en gecontroleerd te blijven. Dat kan best lastig zijn wanneer er iemand voor je neus agressief doet en dreigt. Bovendien kan het voorkomen dat je zelf ook gefrustreerd raakt. Bijvoorbeeld wanneer je de agressie ongepast of beledigend vind voor jouzelf.
Zelf agressief gedrag hanteren is over het algemeen echter een goede manier om de situatie snel te laten escaleren. Probeer dus om je agressie niet te laten merken. Uiteindelijk ben je dan ook sneller van de ander af. In het volgende deel van dit artikel heb ik het over omgaan met je eigen agressie.
Omgaan met je eigen agressie
Eigenlijk is de kop van deze paragraaf niet helemaal correct. Als je namelijk grip wilt krijgen op je agressieve gedrag, werk je aan het controleren van je woede. Agressief gedrag is over het algemeen een uiting van woede. Als je aan agressief gedrag toekomt, ben je dus al flink woedend. Op dat moment is het vaak te laat om er nog iets aan te doen. Het is daarom verstandiger om te werken aan je woede. Daarmee zorg je er voor dat je uberhaupt nooit agressief wordt.
De Amerikaanse onderzoeker Adam Grant betoogt dat assertiviteit op lange termijn altijd de beste resultaten geeft. Agressiviteit kan je helpen om iemand te overtuigen, maar die persoon zal vanaf dat moment wel een hekel aan je hebben. Vooral in lange relaties gaat je agressiviteit dus uiteindelijk tegen je werken. Omgaan met agressie is dus eigenlijk het omgaan met gevoelens van woede. Hieronder geef ik een aantal tips die je kunt gebruiken om beter met je gevoel van woede om te kunnen gaan. Tip 1: Je gevoel afreageren werkt niet goed Wat kun je dan wel doen om je woede te beheersen? In essentie komt het er op neer dat je het gevoel wat minder serieus neemt. Het zal er dan misschien nog steeds wel zijn, maar je handelt er niet meer naar. Dit is een vaardigheid die je kunt leren. Bijvoorbeeld door eerst tot tien te tellen voordat je boos reageert. Meestal ben je dan voldoende afgekoeld om weer “normaal” te kunnen reageren. Tip 2: ga op zoek naar een oplossing en besteed daar je energie aan Veel mensen verliezen zich zo in hun boosheid, dat ze hun doelen uit het oog verliezen. Ze zijn dan zo boos, dat ze eigenlijk al niet eens meer een oplossing willen. Ze willen alleen nog gelijk krijgen of de ander pijn doen. Dat is in sommige gevallen goed te begrijpen, maar het werkt niet echt goed. Tip 3: leg je neer bij het onvermijdelijke Woede komt vaak voort uit frustratie. Mensen worden bijvoorbeeld boos wanneer dingen niet gaan zoals zij willen of zoals zij het verwacht hadden. Op dat moment lijkt woede vaak een goede manier om deze onvrede te uiten. Daarom is het verstandig om je neer te leggen bij dingen die je niet kunt beïnvloeden. Dat zorgt je een hoop kopzorgen. Of in de woorden van Seneca: Tip 4: ontwikkel je empathie: “de neiging bedoeld om gedragingen van anderen toe te schrijven aan de persoonlijkheid of het karakter van die ander.” Deze kennen we allemaal wel uit het verkeer. Als je zelf iets onhandigs doet in het verkeer, denk je dat iedereen wel eens een foutje maakt. Als iemand anders echter een foutje maakt, vinden we dit een luie, ongeinteresseerde, gevaarlijke gek. Het is goed voor te stellen dat je boos wordt op mensen die moedwillig fouten maken en je uit kwaadwil slecht behandelen. Je waagt je dan echter onbewust aan de fundamentele attributiefout. Je gaat er vanuit dat anderen uit onbenul hun fouten maken en ziet over het hoofd wat er met hen aan de hand is. Hieronder drie voorbeelden waarin empathie je kan helpen om minder woedend te worden: Als je jezelf traint om ook de andere kant van het verhaal te zien, zal dat je ongetwijfeld helpen om minder snel emotioneel te worden en in woede uit te barsten.
De belangrijkste overtuiging die agressief gedrag voorspelt is het idee dat agressie werkt. Zolang je blijft denken dat agressie jouw doelen dient, zul je het waarschijnlijk blijven gebruiken. Pas als je ziet dat agressie zinloos is of zelfs tegen je werkt, zul je geneigd zijn om er mee te stoppen.
Je hebt het vast wel eens gezien op TV. Iemand krijgt een boxbal en moet zich eens goed afreageren om van zijn boze emoties af te komen. Inmiddels is uit onderzoek gebleken dat deze methode averechts werkt. Je wakkert je boze gevoel hier alleen maar mee aan!
Het geeft zo’n lekker gevoel. Even flink losgaan over het onrecht op de wereld. Maar het onrecht wordt er niet minder van. Net zo helpt boos zijn je vaak niet om je zin te krijgen. Vaak is het veel beter om samen op zoek te gaan naar een oplossing. Dan zul je zien dat boosheid niet per se nodig is om een oplossing te vinden die voor alle partijen acceptabel is.
Ik ben erg fan van de psychologische stroming het stoicisme. Deze stroming gaat er vanuit dat het erg belangrijk is om je neer te leggen bij het onvermijdelijke. Als je dat niet doet, zul je namelijk in de ban zijn van dingen die je zelf niet kunt controleren. En dat wil je voorkomen als je zelf het stuur in handen wilt hebben in je leven.
In de praktijk moeten we vaak vaststellen dat de woede niet echt helpt om de situatie te veranderen. Het enige effect is dat jij een onprettige emotie hebt. En als het een beetje tegenzit wordt je nog agressief ook. En dat kan een hoop ellende veroorzaken.
Een van de bekendste wetmatigheden uit de psychologie is de “fundamentele attributiefout”. Deze luidt:
Behandeling voor agressief gedrag
Heb je af en toe last van woede-uitbarstingen? En staat dit je functioneren in de weg? Wij kunnen je helpen om de juiste diagnose te stellen. Op basis daarvan kunnen we een behandeling starten of sturen we je door naar een andere partij die dat kan.
Onze psychologen zijn snel beschikbaar en hebben allemaal de kwalificatie van GZ-psycholoog.
Neem gerust contact met ons via het formulier hiernaast, dan nemen wij zo snel mogelijk contact met je op.
