Bijna iedereen is een beetje bang voor hoogtes. Sterker nog, het zit zelfs in onze genen. Pas wanneer die angst extreem wordt, spreken we van hoogtevrees. Ook dat komt veel voor. Je hoeft je er dus niet voor te schamen.
De meeste mensen herkennen de ‘gewone’ hoogtevrees heel snel, maar wanneer is er eigenlijk sprake van een psychologische stoornis? Dat lees je in dit artikel. En mocht je jezelf nu zorgen maken: hoogtevrees (zelfs de heftige variant!) is goed te behandelen.
Wat is hoogtevrees?
Waarschijnlijk ken je het woord ‘hoogtevrees’ al een tijdje. Het zegt namelijk letterlijk wat het is: vrees voor hoogtes. Vrijwel iedereen heeft hier wel een klein beetje last van.
Onderstaand filmpje moet je alleen even kijken als je geen last hebt van hoogtevrees. We zien de stuntman Oleg Sherstyachenko van pilaar naar pilaar springen, op een gebouw van 43 verdiepingen hoog.
De meeste mensen krijgen hier hoogtevrees van. Diep in onze genen zit een natuurlijke angst voor hoogte. En dat is handig, want hoogten zijn gevaarlijk. De bijkomende angst zorgt ervoor dat we onszelf niet onnodig in gevaarlijke situaties brengen.
Wat je misschien nog niet wist, is dat hoogtevrees onder de fobieën valt. Oftewel de ziekelijke angsten. We noemen het ook wel Acrofobie. Daarmee is het dus officieel een psychologische stoornis.
Heeft iedereen die bang is voor hoogten dan een psychologische stoornis? Nee, natuurlijk niet.
Mensen met een fobische angst voor hoogten hebben veel sneller last van hoogtevrees. Bijvoorbeeld wanneer ze op een klein keukentrapje staan. Ze hebben ook meer last van angst. Hun angst is met andere woorden veel intenser. Het verschil tussen een ‘normale’ hoogtevrees en een fobische angst voor hoogten bestaat dus zeker.
Symptomen van hoogtevrees
Heb je echt een fobie, dan moet de hoogte er altijd zijn. Bovendien zie je de hoogte groter aan voor wat hij is. Een voorbeeld: met de lift naar boven gaan, is voor jou hetzelfde als een berg beklimmen. Vaak krijg je ook angst symptomen zoals:
- Hartkloppingen
- Zweten
- Trillen
- Een droge mond
- Duizelingen
- Verwardheid
- Het gevoel alsof je flauwvalt
De angst die je voelt, is vooral erg benauwend. Mentaal gezien kun je het gevoel hebben alsof je buiten jezelf staat. Je denkt dat je geen controle meer hebt over je eigen lichaam.
Hoogtevrees diagnose
In de psychologie werken we met de DSM-5. Dat is het handboek waar alle psychologische stoornissen in staan. Hoogtevrees staat niet op zichzelf in dit handboek. Het wordt gezien als een specifieke fobie. Voor de diagnose van hoogtevrees moeten we dus kijken naar de diagnose van een specifieke fobie.
De volgende kenmerken horen daarbij:
- Angst voor een specifiek object of een specifieke situatie.
- Een angstig gevoel als je in contact komt met de situatie.
- Je vermijdt het onderwerp waar de angst door komt. Of je ondergaat het wel, maar dan met enorme angst.
- De angst is groter dan je mag verwachten op basis van de situatie of de culturele context.
- De angst en het vermijdingsgedrag zijn al langer dan zes maanden aanwezig.
- Door de angst functioneer je minder goed op je werk, of in je privéleven.
- De klachten worden niet veroorzaakt door andere psychologische problemen, zoals paniekaanvallen.
Voor deze fobie moet er dus sprake zijn van een vrees voor hoogtes.
Maar wanneer heb je géén fobie?
Als je uit het raam kijkt vanuit de 45ste verdieping en angst voelt. Je ervaart die angst alleen dan. Het keukentrapje gebruik je in ieder geval zonder problemen.
Vermijdingsgedrag
Bij hoogtevrees is vermijdingsgedrag een belangrijke factor. Mensen die bang zijn voor hoogtes, zullen misschien wel in een hoog hotel slapen, maar daar liever niet uit het raam willen kijken. Mensen met een fobie zullen direct al een kamer op de begane grond vragen. Ze moeten er niet aan denken om op een hogere verdieping te slapen.
Veel fobieën worden nooit behandeld, omdat mensen er weinig last van hebben. Ze kunnen ze gemakkelijk vermijden. Bij hoogtevrees kan dit ook het geval zijn. Een grote hoogte is vaak geen dagelijkse kost.
Het wordt pas problematisch wanneer de fobie jou echt in de weg gaat zitten. Bijvoorbeeld als je niet bij kennissen op de 3de verdieping durft te komen. Of wanneer je een baan afslaat, omdat het kantoor te hoog is.
Soorten hoogtevrees
Er zijn verschillende soorten hoogtevrees die je leven een stuk ongemakkelijker kunnen maken. Hieronder lees je twee varianten:
Optische hoogtevrees
Deze vorm van hoogtevrees is een reactie op het zien van een hoogte of een hoogteverschil. Als je die hoogte ziet, reageert je lichaam daarop met angst.
Cognitieve hoogtevrees
Deze vorm van hoogtevrees wordt aangejaagd door je gedachten. Je stelt je bijvoorbeeld voor dat je over de rand van een balkon valt, dat een hoog gebouw het niet houdt of dat je ergens vanaf valt.
Deze twee soorten hoogtevrees kunnen ook tegelijkertijd voortkomen. Naast deze twee soorten angst, kennen we nog meer specifieke vormen van hoogtevrees:
Vrees om te springen
Dit is de angst voor de gedachte: ik ga springen. Bijna iedereen heeft deze gedachte weleens gehad op grote hoogte, maar angstige mensen besteden daar veel meer aandacht aan en worden daar erg bang van. Varianten hierop zijn de angst om iemand anders over de rand te duwen of zelf door iemand geduwd te worden.
Vrees om te vallen
Hierbij ben je zelf niet de veroorzaker van de valpartij, maar wordt deze veroorzaakt door een ongeluk of een plotseling duizelig worden. Je vertrouwt bij deze vorm van angst met andere woorden niet op je eigen vaardigheid om te blijven staan.
Vrees voor constructies die het niet houden
Bij deze vorm van angst ben je bang dat een constructie het begeeft. Bijvoorbeeld een defect bakje in een kermisattractie, een balkon dat niet goed bevestigd is of een klif die afbrokkelt.
Waar komt hoogtevrees vandaan?
Uit onderzoek blijkt dat kinderen vrij snel een ontzag voor hoogtes ontwikkelen. Dit onderzoek is gedaan met een zogenaamde visual cliff. In onderstaande afbeelding zie je wat dat is.
De visual cliff is een afgrond met daarop een glasplaat. Het lijkt dus alsof er sprake is van een grote hoogte, maar vanwege de glasplaat is dat niet zo. Als zeer jonge kinderen hier overheen kruipen, zullen ze zich niets aantrekken van de afgrond. Maar al na een paar maanden, houden ze er wel degelijk rekening mee. Enige angst voor hoogten blijkt dus in ons te zitten, of wordt in ieder geval snel aangeleerd.
Van angst naar fobie
Maar waarom ontwikkelt een ‘normale’ angst voor hoogte zich dan tot een fobie? Daar zijn een aantal oorzaken voor:
Traumatische ervaring
Als je ooit iemand (bijna) hebt zien vallen, is het mogelijk dat je een angst ontwikkelt voor hoogte. Dit kan zelfs gebeuren wanneer je van een afstand iets traumatisch hebt meegemaakt. Denk aan beelden in het nieuws, of enge beelden in een film. Zo hebben talloze mensen een liftfobie opgelopen door de film ‘Lift’ van Dick Maas te zien.
Vermijdingsgedrag
Als je de normale angst voor hoogten erg serieus neemt, ga je deze situaties misschien liever uit de weg. Dat heeft als vervelend effect dat de situatie alleen maar enger wordt. Uiteindelijk kan dat leiden tot een fobie.
Zelfs als je een van de bovenstaande oorzaken herkent, hoef je nog niet gelijk een fobie te ontwikkelen. Toch is de kans daarop wel een stuk groter. Sommige mensen hebben er meer erfelijke aanleg voor om een fobie te krijgen. Die extra gevoeligheid kan net de spreekwoordelijke druppel zijn.
Drie tips bij hoogtevrees
Bij een echte fobie is het altijd verstandig om een psycholoog te bezoeken. Die kan je gerichter helpen om er vanaf te komen.
Heb je in mindere mate last van hoogtevrees, of zoek je nog wat inspiratie? Dan kunnen de onderstaande tips goed van pas komen:
1. Lees boeken die over hoogtevrees gaan
Enkele voorbeelden van zogeheten zelfhulpboeken zijn ‘Omgaan met hoogtevrees’ van Judith van den Berg en ‘Uit de ban van je fobie” van Cor Anneese.
2. Deel je verhaal
Soms kan het helpen om je verhaal te delen, bijvoorbeeld op een online forum. Er zijn genoeg online praatgroepen over hoogtevrees. Daarnaast kan het een opluchting zijn om je collega’s, vrienden en familie te vertellen over je hoogtevrees.
3. Zoek een rustpunt in jezelf
Mindfulness helpt vaak om de rust in jezelf terug te vinden, ook bij angstige situaties. Werk aan een betere focus door bijvoorbeeld te mediteren, of jezelf regelmatig te concentreren op een bepaald punt voor je.
Hoogtevrees behandeling
Gelukkig kun je hoogtevrees onder controle krijgen. Een psycholoog zal met behulp van cognitieve gedragstherapie jouw overtuigingen over hoogten aanpakken. Daarnaast wordt je gedrag rondom hoogten onder de loep genomen (en dan vooral je vermijdingsgedrag). Hieronder lees je hoe dat ongeveer gaat:
Gedachten aanpakken
Angst voor hoogten is volkomen terecht. De overtuiging: ‘als ik van een grote hoogte val, loopt dat waarschijnlijk niet goed af’, is volkomen terecht. Maar mensen met hoogtevrees hebben vaak ook overtuigingen (cognities) die minder terecht zijn, bijvoorbeeld:
- Dit gebouw kan elk moment instorten
- Ik kan de angst niet aan
- Straks spring ik over de reling
- Als ik ergens bang voor ben, kan ik die situaties maar beter vermijden
Het is de moeite waard om deze overtuigingen te onderzoeken. Vaak kun je beter met je angst omgaan dan je denkt. En dat je niet zomaar over de reling springt, omdat je dat toevallig gedacht hebt. Een therapeut kan je hierbij helpen.
Angst opzoeken
Zoals je hebt gelezen, is vermijding een belangrijk onderdeel van hoogtevrees. Mensen die hoogtevrees hebben, zijn geneigd om hoogten uit de weg te gaan. De enige manier om over je angst heen te komen, is om het juist op te zoeken.
Het idee hierachter is dat het alarmsysteem in je lichaam te scherp is afgesteld. Als er nog weinig is om bang voor te zijn, komt dit systeem al in opstand. De kunst is dus om je innerlijke alarmsysteem opnieuw af te stellen.
Dit doe je door een angstige situatie op te zoeken en niet weg te gaan. Dan kun je namelijk zien dat er niets gebeurt. Op basis daarvan zal de angst langzaam verdwijnen. Daar leert je lichaam van, namelijk dat het in deze situatie niet nodig was om het alarmsysteem af te laten gaan.
In de psychologie zoeken we angsten op met behulp van een angsttrap (ook wel angsthiërarchie genoemd). Op deze angsttrap zetten we situaties die gaan van spannend tot minder spannend. Op die manier kan je lichaam stapje voor stapje leren dat het niet bang hoeft te zijn. Je kunt natuurlijk ook direct met de meest spannende situatie beginnen, maar de kans bestaat dat die angst simpelweg te groot is. Daarom raden we je aan om het stapje voor stapje op te bouwen.
Voorbeeld van een angsttrap
Als voorbeeld heb ik hieronder een angsthiërarchie gemaakt. Ik laat je een lijst zien met restaurants in Amsterdam waar je koffie kunt drinken én uitzicht hebt. Ze gaan van niet zo hoog tot steeds hoger, om zo je angst voor hoogten langzaam op te bouwen.
Koffie op de eerste verdieping
Er zijn voldoende cafés waar je koffie kunt drinken op de eerste verdieping. Mogelijk kun je het eerst op een plek proberen waar je niet naar buiten kunt kijken, om het daarna een stukje moeilijker te maken door aan het raam te gaan zitten.
Nemo
Je zult zelf koffie moeten meenemen als je nog niet zo hoog durft, maar dit gebouw is letterlijk een angsttrap. Je kunt zo hoog gaan zitten als je durft en eventueel elke kwartier een tree hoger. Bovenin kun je in de zomer wel koffie halen, maar het is je vergeven als je dat niet direct durft.
Blue Amsterdam Kalvertoren
In dit restaurant zit je al flink hoog (in principe op het dak van de kalvertoren). Als extra opgave kun je hier met de lift gaan, die een glazen vloer heeft. Hier kun je dus naar beneden kijken terwijl je omhoog gaat. Als je dit nog niet durft, is er natuurlijk ook gewoon een trap.
OBA
De openbare bibliotheek in Amsterdam is behoorlijk hoog en heeft bovendien een prachtig uitzicht. Dit is al een aardig gevorderde locatie. Ze hebben bovendien een balkon, wat het voor veel mensen met hoogtevrees nog wat spannender maakt.
Amsterdam Toren
Dit hotel in Noord is dé ultieme oefening voor mensen met hoogtevrees. Het hotel telt 22 verdiepingen. Op de bovenste verdieping is er een bar, een draaiend restaurant en een look-out in de buitenlucht. In de bar is er een plek waar de vloer vervangen is door glas, waardoor je het trottoir 20 verdiepingen lager kunt zien. Dat lijkt ons de ultieme uitdaging voor iedereen met hoogtevrees.