Een fobie is de onredelijke angst voor een bepaalde situatie. Als je een fobie hebt, kan dat knap onplezierig zijn. Tegelijkertijd is het heel leerzaam om over je fobie heen te komen. Als je hebt leren omgaan met één angst, kun je namelijk meer dingen waar je bang voor bent overwinnen in je leven.
De grote fout die mensen maken is om hun angsten te vermijden. Dat helpt op het moment natuurlijk wel, maar op de lange termijn zorgt het er voor dat je angsten alleen maar erger worden. Veel beter is het om je angsten onder ogen te zien. Dan blijkt meestal dat ze zo erg niet zijn.
In dit artikel leg ik uit wat een fobie is. Daarna bespreek ik een aantal veelvoorkomende fobieën. Tot slot ga ik vrij uitgebreid in op de behandeling van fobie. Daarbij gebruik ik methoden uit de cognitieve gedragstherapie, maar ook methodes uit de mindfulness-meditatie.
Wat is een fobie?
Iedereen is wel eens ergens bang voor. Of eigenlijk is dat niet helemaal waar. Er bestaan mensen die geen angst kennen en met hun loopt het vaak niet goed af. Ze herkennen namelijk veel te laat dat bepaalde situatie (levens)gevaarlijk zijn. Angst dient dus een doel. Het beschermt ons tegen gevaar, dus wees blij dat je een angstgevoel hebt.
Soms kan het echter zijn dat ons “angstalarm” af gaat terwijl er eigenlijk niets is om bang voor te zijn. Spinfobie is daar een mooi voorbeeld van. Er is namelijk helemaal niets gevaarlijks aan onze Nederlandse huisspinnen, dus het is overdreven om daar bang voor te zijn.
We spreken dan ook van een fobie wanneer je angst niet verklaard kan worden door de situatie waar je mee te maken hebt. Als je bang bent voor grizzlyberen en wegrent wanneer je er één ziet, maakt dat je nog niet fobisch. Als je al wegrent wanneer je een beer op TV ziet, kan er weer wel sprake zijn van een fobie. Het hangt dus maar net vanaf waar je precies bang voor bent en in welke situatie.
De specifieke fobie is de meest voorkomende angststoornis. Ongeveer tien procent van de mensen krijgt tijdens hun leven last van een fobie (we noemen dit de prevalentie).
Fobie in de DSM 5
In de psychologie worden er duidelijke afspraken gemaakt over wat specifieke klachten nu precies zijn. De voorwaarden waar je aan moet voldoen, staan beschreven in de DSM 5. Dit handboek zegt over de specifieke fobie:
- Je bent overdreven bang voor een specifieke situatie (bijvoorbeeld kleine ruimten) of voor een specifiek object (paspoppen). Deze angst past niet bij je leeftijd. Bij jonge kinderen spreken we dus niet zo snel van een fobie, omdat zij vaak vanzelf weer over deze angsten heen groeien.
- De angst komt bijna direct op en is niet in verhouding tot de situatie. Bijna niemand reageert in zo’n soort situatie met andere woorden zo angstig.
- Het is niet nodig dat jij de angst ook overdreven vind. Als je bang bent voor spinnen, zul je zelf misschien denken dat het vreemd is dat anderen niet bang zijn voor spinnen. Toch spreken we dan van een fobie. Andere mensen zijn hier dus de scheidsrechter, niet jijzelf.
- Je probeert de situatie uit de weg te gaan of ondergaat de situatie wel, maar dan wel met grote angst.
- Je angst heeft grote impact op je leven. Fobieën blijven vaak onbehandeld. Dennis Bergkamp heeft bijvoorbeeld zijn hele carrière vliegtuigen weten te vermijden. Alleen als je niet functioneert in je leven, spreken we van een fobie.
- De angst is al minimaal zes maanden aanwezig. Angst kan namelijk ook korter duren en dan vanzelf wennen.
- De angst wordt niet veroorzaakt door een andere stoornis.
Er wordt daarnaast nog onderscheid gemaak tussen vier soorten fobieën:
- Voor dieren: zoals spinnen, honden, slangen etc.
- Voor natuurlijke omgevingen: zoals hoogten, storm, water
- Voor bloed, injecties, verwondingen: zoals bloed prikken, medische behandelingen en bloed
- Situationeel: die met een specifieke omgeving te maken hebben. Zoals vliegtuigen, liften, kleine ruimten.
- Overige: alle angsten die niet direct onde te brengen zijn bij de bovenstaande vier
Als je bang bent om een paniekaanval te krijgen, spreken we niet van een fobie, maar van een paniekstoornis. Zo zijn er nog een aantal angststoornissen die misschien lijken op een fobie, maar toch met een andere klacht te maken hebben. Onderscheid maken tussen de verschillende angststoornissen is belangrijk, omdat de angststoornissen ook allemaal een eigen behandeling krijgen. Als je twijfelt, kun je dus het best een psycholoog inschakelen.
Bekende fobieen
Hieronder noemen we een aantal fobieën die vaak voorkomen en die ook erg onhandig zijn. Als je angstig bent voor haaien, zul je daar in Nederland maar weinig last van hebben. Als je daarentegen bang bent om te vliegen, kan dat behoorlijk impact hebben op je leven.
De onderstaande fobieën komen we vaak tegen in behandeling.
Hoogtevrees (Acrofobie)
DIt is een angst die we allemaal tot op zekere hoogte wel hebben. Voor sommige mensen is deze angst echter zeer heftig en bovendien treed hij heel snel op. Ze hebben bij wijze van spreken al hoogtevrees als ze op het keukentrapje moeten staan.
Lees hier ons uitgebreidde artikel over hoogtevrees.
Vliegangst (aviatofobie)
Vliegangst lijkt misschien een logische angst. Je kunt immers neerstorten met het vliegtuig toch? Toch is dat niet helemaal het geval, want vliegen is een van de meest veilige vormen van verkeer.
Lees hier hoe je vliegangst kunt tegengaan
Angst voor kleine ruimten (claustrofobie)
Deze angst is in sommige situaties niet zo erg, maar als je vaak in kleine ruimten moet zijn kan hij je wel in de weg zitten. Ook deze angst komt bij heel veel mensen voor, maar ontwikkeld zich maar bij een aantal mensen tot een daadwerkelijke fobie.
Lees hier ons uitgebreidde artikel over claustrofobie
Angst voor spinnen (arachnafobie)
Net zoals de voorgaande angsten is deze angst tot op zeker hoogte menselijk. Niet veel mensen zijn zoals de bekende bioloog Freek Vonk die oplicht als hij een spin ziet. Toch weten de meeste mensen zich wel over hun spinnenangst heen te zetten.
Klik hier om ons artikel over spinfobie te lezen
Fobie behandeling
De enkelvoudige fobie behoort tot een van de best behandelbare klachten binnen de psychologie. Sommige fobieën, zoals de spinnenfobie, kunnen we binnen drie uur genezen!
Hoewel niet alle fobieën je leven negatief beïnvloeden, is het zonde om er lang mee te blijven lopen gezien het feit dat ze heel gemakkelijk te verhelpen zijn.
Bovendien is het leren omgaan met je angst wat ons betreft een belangrijk onderdeel van je persoonlijke ontwikkeling.
Goed kunnen omgaan met je angst, helpt je op alle fronten in je leven. Als je een partner wil, is het handig als je op iemand af durft te stappen. En als je een opslag wil, is het handig als je daarom durft te vragen. Enorm veel dingen in het leven zijn in eerste instantie spannend. Als je je daar echter overheen durft te zetten, blijkt het in de praktijk vaak best wel mee te vallen.
Als je angsten niet uit de weg gaat, zul je merken dat je in het algemeen steeds minder angstig wordt
In dit stuk van het artikel gaat het uitgebreid over de behandeling van fobieën. Op basis van de nieuwste wetenschappelijke inzichten beginnen we met informatie over “exposure”.
Oftewel: het onder ogen zien van je angsten om te ontdekken dat de realiteit minder eng is dan je denkt.
Daarna gaat het over het aanpakken van je overtuigingen over die angst. De cognitieve therapie.
Tot slot hebben we het over methoden uit de mindfulness die je kunnen helpen om beter met je angst om te kunnen gaan.
Exposure
Als je van je fobie af wilt, is het heel belangrijk om de confrontatie met je angsten op te zoeken. Behandeling is simpelweg onmogelijk als je niet met je angsten in contact wil komen.
Voordat we iets schrijven over exposure-therapie, is het belangrijk om een waarschuwing vooraf te geven. Waarschijnlijk vind je het idee van een exposure oefening nu, op dit moment, als je dit lees, niet prettig. Onbewust willen mensen met een fobie vaak niet van hun angst af. Ze willen het liefst nooit meer met die angst te maken hebben. Met andere woorden: iemand die een spinnenfobie heeft, wil het liefst nooit meer spinnen zien. Dat is begrijpelijk, maar natuurlijk niet realistisch. Het idee achter behandeling is nu juist dat je straks durft te doen waar je nu bang voor bent. Uit onderzoek blijkt dat de beste manier om van je angst af te komen juist de confrontatie met de angst is. Als je bang bent voor spinnen, zul je dus in contact met spinnen moeten komen. En als je bang bent voor hagedissen, ontkom je er niet aan om meer met hagedissen in contact te komen. Hoewel het idee achter exposure -therapie heel eng lijkt, valt het in de praktijk best mee. En wat misschien nog wel belangrijker is: het werkt ontzettend goed. Fobieën kunnen we vaak al met één behandeling genezen!
Wat is exposure nou precies? Je zou kunnen zeggen dat er bij exposure sprake is van een leerproces. Veel mensen met fobische klachten hebben twee soorten overtuigingen:
Overtuigingen over het onderwerp van hun fobie: bij hoogtevrees bijvoorbeeld het idee dat je zomaar over de reling kan vallen. Bij spinnenfobie het idee dat een spin je elk moment kan bespringen.
Overtuigingen over hun angst: bijvoorbeeld het idee: “ik kan mijn angst niet aan” of “Ik wordt helemaal gek als ik in deze situatie terecht kom”.
Beide soorten overtuigingen noemen we “irrationeel”. Ze zijn niet echt waar. Misschien vind je dat zelf ergens ook wel, maar als je bang bent lijken deze overtuigingen ineens heel realistisch. Als je angstig bent, is het heel moeilijk om logisch na te denken.
In een exposure-behandeling gaan we in de praktijk uitvinden of deze overtuigingen waar zijn. Door bijvoorbeeld een tijd lang in een lift op en neer te gaan, kun je ontdekken dat liften helemaal niet zo eng zijn. Ze storten niet neer, andere mensen zijn er ook niet bang voor en ze gaan letterlijk jarenlang omhoog en omlaag zonder dat er ook maar iets gebeurd. Op die manier leer je in de praktijk dat je overtuigingen over liften niet kloppen.
Daarnaast zul je merken dat de angst die je voelt als je in een lift stapt, niet steeds groter wordt. Op een bepaald punt stopt het en gaat het vanzelf weer voorbij. Je valt niet flauw en je wordt niet gek. Sterker nog: de angst wordt steeds minder.
Vermijding
Waarom zijn mensen met een fobie hier nu zelf niet sneller achter gekomen? Dit komt doordat hun leerproces verstoord wordt door vermijding. Als je liften steeds uit de weg gaat, kun je ook nooit ontdekken dat ze helemaal niet zo beangstigend zijn.
Vermijdingsgedrag kan verschillende vormen aannemen. Het kan zijn dat je liften helemaal uit de weg gaat. Het kan echter ook zijn dat je zogenaamd veiligheidsgedrag toepast.
Bijvoorbeeld door altijd je telefoon klaar te hebben met het noodnummer al ingetoetst als je een lift instapt. Ook dan gaat je angst nooit helemaal weg, omdat je leert: “Er is nu niets vreselijks gebeurd, maar dat was alleen omdat ik het veiligheidsgedrag toegepast hebt.” Daarmee mis je dat er ook niets vreselijks was gebeurd als je het veiligheidsgedrag niet had toegepast.
Het is daarom belangrijk om goed in de gaten te houden of je ook veiligheidsgedrag toepast.
Stap voor stap werken
Angst komt over het algemeen in gradaties. Als je hoogtevrees hebt, zul je over het algemeen banger zijn om parachute te springen dan om op een keukentrapje te staan. Hier houden we in de behandeling van je fobie rekening mee. Je begint niet met parachutespringen, maar start juist op het keukentrapje.
We noemen dit ook wel de angsttrap. Hieronder heb ik er een uitgeschreven voor hoogtevrees.
Als je flink hoogtevrees hebt, moet je er waarschijnlijk niet aan denken om te gaan abseilen. Je durft het echter waarschijnlijk wel aan om op de eerste verdieping van een gebouw te gaan staan. En een balkon op de vierde verdieping durf je met enige angst waarschijnlijk ook wel aan.
Het punt is nu dat het dak zonder reling ineens veel minder angstig lijkt, als je al op het balkon op de vierde gestaan hebt. Als je de angst met andere woorden stapje voor stapje opbouwt, kun je er geleidelijk aan wennen.
Ook hier weer geldt dat mensen met hoogtevrees vaak absoluut niet willen abseilen. Als ze horen dat het idee achter de therapie is dat ze moeten abseilen, willen ze direct al niet meer meedoen. Het is daarom belangrijk om te benadrukken dat je niet moet abseilen. Sterker nog, dit doen we vanwege praktische redenen in geen enkele behandeling. Elke stap doe je in samenspraak met je psycholoog en jij bent uiteindelijk degene die beslist waar je stopt.
Virtual reality
Uit onderzoek blijkt dat de inzet van virtual reality erg goed werkt bij de behandeling van angstklachten. Je moet je daarbij voorstellen dat je een virtual reality bril op krijgt. Daarin worden bijvoorbeeld beelden afgespeeld dat je op een flatgebouw staat. Dit ziet er zo levensecht uit, dat je het angstsysteem een beetje kunt foppen. Deze denkt dat je echt op een flatgebouw staat en leert ook in deze neppe situatie dat er niets is om bang voor te zijn.
Het is nog te vroeg om alle fobiebehandelingen te vervangen door virtual reality, maar vanwege de praktische handigheid (de therapeut hoeft dan niet meer met je naar een flatgebouw toe te gaan) is het te verwachten dat dit steeds meer ingezet gaat worden.
Cognitieve Therapie
In het vorige stuk ging het al over de irrationele overtuigingen. In de behandeling van een fobie gebruiken we vooral oefenen in de praktijk om deze overtuigingen aan te pakken. Je leert daarmee in de praktijk dat je overtuigingen niet waar zijn.
Toch kan het de moeite waard zijn om ook direct aandacht te besteden aan je overtuigingen. Als je namelijk bang bent dat je vliegtuig neerstort, zul je misschien niet direct overtuigd zijn als je vliegtuig tijdens de exposure-oefening niet neerstort. Misschien denk je dan: dit keer ging het goed, maar volgende keer kan het zomaar mis gaan.
Het helpt dan in sommige gevallen om wat van de statistieken te kennen. De kans dat je in een vliegtuigongeluk omkomt is namelijk betrekkelijk klein. Natuurlijk is de kans niet nul, maar je doet in het leven voortdurend dingen die niet geheel risicovrij zijn. (autorijden, sporten, eten etc).
Cognitieve therapie kun je gebruiken om er voor te zorgen dat je exposure-therapie aandurft. Daarnaast kan het een ondersteuning zijn van exposure-therapie. Het kan echter nooit een vervanging zijn. Als je daar behoefte aan hebt, is dat een duidelijk teken dat je het liefst nooit meer met je angst geconfronteerd wordt.
Mindfulness
Net als de cognitieve therapie is mindfulness een tool die je kan helpen tijdens de exposure-oefeningen. Exposure-oefeningen zullen namelijk vaak behoorlijk beangstigend zijn. Dat is ook de bedoeling. Zo kun je er immers achter komen dat je heel wat angst aankunt zonder gek te worden of het niet meer aan te kunnen.
Het toelaten van angst is echter een kunst op zich. Mindfulness-meditatie kan je helpen om dit voor elkaar te krijgen. De kunst is hier om de angst echt te voelen en hem niet uit de weg te gaan. Zo kun je ervaren dat angst eigenlijk helemaal zo eng niet is.
Mindfulness-meditatie helpt bovendien sowieso om je basisniveau van angst wat naar beneden te krijgen. Je doet er dus nooit verkeerd aan om je hier in te verdiepen.
Een psycholoog bij jou in de buurt vinden
Heb jij behoefte om te werken aan je fobie? En wil je daar graag direct mee starten bij een psycholoog die weet waar hij het over heeft? Schrijf je dan in bij een van onze psychologen. Je kunt een overzicht vinden op deze pagina of direct het contactformulier invullen op onze contactpagina. Wij vinden dan een psycholoog bij jou in de buurt.
Super interessant. Ik heb onlangs een angst voor gaten ontwikkeld. Nog nooit heb ik echt last van angsten gehad. Niet voor hoogte, muizen of spinnen, de dood, sociale angsten. Niets.
Laatst stuurde iemand mij een plaatje van een huid na een injectie onder een microscoop. Daar werd ik zo onpasselijk en misselijk van dat ik er van schrok. Ik kon het niet bekijken en zelfs nu krijg ik er weer kippenvel van.
Sindsdien heb ik er steeds meer last van en vallen bepaalde patronen me op en ik durf mensen niet te vertellen hierover, in de angst dat ze mij expres gaan confronteren.
Wat zou ik hier aan kunnen doen? Ik wil er vanaf en het is ook echt niets voor mij!
Groet Emily
Dag Emily,
De behandeling van deze fobie is in principe hetzelfde als de behandeling van alle andere angsten. Namelijk vooral de confrontatie opzoeken om er achter te komen dat je de angst die dan komt kijken best aan kunt.
Ik ben beschikbaar voor behandeling als je in amsterdam woont, anders wijs ik je graag door naar een van mijn collega’s. Aanmelden gaat via onze aanmeldpagina
Groeten,
Robert
Hoi,
Is exposure-behandeling ook aan te raden bij kinderen?
Ons zoontje van 5 jaar stopt zijn voetjes altijd weg als ik zijn vuile sokken door propere wil vervangen. Ik mag niet naar zijn tenen kijken, zijn teennageltjes knippen is weken aan een stuk het onderwerp van discussies en drama en hij wil zelfs niet zonder sokken slapen als het 30 graden is.
Ik vrees dat hij ondertussen schimmel tussen zijn teentjes heeft, waar ik uiteraard ook niet aan mag komen of er naar mag kijken.
Ik weet niet goed meer hoe ik er op moet reageren. Ik heb het een tijdje genegeerd, nu probeer ik toch zijn nageltjes nog eens geknipt te krijgen, zonder hem te dwingen, dus dat vraagt heel veel geduld en tijd.
Ik denk dat het inderdaad voor kinderen ook zo werkt, maar dan wel heeeel veel langzamer. Je kunt op vijf jaar ook wel een stukje psychoeducatie geven over angst en uitvragen waar hij nu precies bang voor is. En dan in overleg eens kijken wat hij aandurft aan exposure. Maar niets overhaasten. Succes