Bijna iedereen gedraagt zich ooit wel eens passief agressief. Zodra je dit weet en er iets aan doet, is er niks aan de hand. Maar sommige mensen hebben het niet door, of weten niet hoe ze anders moeten reageren. Dat gaat soms ten koste van hun relaties met anderen. De truc is om een passief-agressieve houding te herkennen, bij jezelf en anderen.
Ben (of ken) jij iemand die passief agressief is? Lees dan snel verder.
Inhoudsopgave
Wat is passief agressief gedrag?
Manieren van passief agressief gedrag
Kenmerken van passief agressief gedrag
8 signalen dat je passief agressief reageert
Drie oorzaken van passief agressief gedrag
Vier tips voor omgaan met een passief agressief persoon
Vier tips om zelf niet passief agressief te zijn
Ondersteuning bij passief agressief gedrag
Training Woede de Baas
In onze digitale training van 5 weken leer jij hoe je passieve agressie en andere vormen van woede onder controle kunt krijgen. Je leert je boosheid controleren, de onderliggende emoties beheersen en beter communiceren.
Wat is passief agressief gedrag?
Passief agressief betekent eigenlijk ‘vermomde vijandigheid’. Bij een passief-agressieve houding uit je jouw gevoelens op een manier die vervelend is voor de ander. Een ruzie kap je af door bijvoorbeeld te zeggen: ‘laat nu maar zitten!’ Als je partner de afwas niet gedaan heeft, reageer je misschien met ‘nu moet ik het wéér doen’. Of je gaat de ander expres dwars zitten.
Het is in ieder geval geen positieve manier van communiceren. Je kunt het zien als een spreekwoordelijke klap in het gezicht: je kwetst er de ander onnodig mee, maar je lost er ook niks mee op. Het zorgt alleen maar voor meer negativiteit.
Bij passief agressief gedrag speelt angst vaak een grote rol. Je wilt de ruzie koste wat het kost vermijden. Eigenlijk voel je jezelf ook een beetje machteloos. Daardoor vraag of zeg je niet wat je écht wilt, maar laat je het op een andere manier zien.
Een voorbeeld:
Je vriend zegt dat hij op zaterdagavond naar een feest wil gaan. Jij vindt dat eigenlijk niet leuk, want je hebt je vriend de afgelopen weken weinig gezien. Je zou graag een avondje met hem op de bank spenderen…
Je zegt dit niet. In plaats daarvan wordt je boos. Als je vriend vraagt of je wilt dat hij thuisblijft, zeg je boos ‘nee hoor, ga maar lekker!’ Waardoor je vriend ook boos de deur uitloopt en jij alleen (en mokkend) de avond doorbrengt.
Dit is natuurlijk een typisch voorbeeld, maar het omschrijft wel waar het om draait: je zegt niet wat je eigenlijk wílt zeggen. En dat is voor beide partijen erg verwarrend. Het maakt de relatie er ook niet bepaald leuker op.
Manieren van passief agressief gedrag
Nu je weet wat passief agressief betekent, gaan we dieper in op de manieren waarop je dit kan laten zien.
Een van die manieren is boosheid, maar er zijn nog meer manieren:
Passief agressief gedrag kan opzettelijk zijn, maar het hoeft niet. Als je met opzet passief agressief bent, doe je dit meestal om de ander uit te dagen. Niet opzettelijk passief agressief zijn, gebeurt omdat de ander dit toelaat. Een passief agressief iemand weet dit. De ander geeft bijvoorbeeld geen grenzen aan.
Dat is helemaal niet erg. In dit geval is het min of meer een strategie die we inzetten omdat we niet echt durven te zeggen hoe we ons voelen. We durven op dat moment niet eerlijk en open naar de ander te zijn.
Kenmerken van passief agressief gedrag
Voorheen kwam een passief-agressieve persoonlijkheid terug in de oudere versie van de DSM. Dit is het handboek dat in de psychologie wordt gebruikt bij mentale aandoeningen. Nu is dat niet meer zo.
Toch hebben veel passief agressieve mensen een aantal gemeenschappelijke kenmerken:
Wanneer je een of meerdere kenmerken herkent, hoef je niet gelijk passief agressief te zijn (of te worden). Maar het geeft wel een duidelijke link met de emotie achter passief agressief zijn, namelijk angst.
8 signalen dat je passief agressief reageert
Het is niet zo moeilijk om passief agressief gedrag bij jezelf te herkennen. Lees de volgende signalen eens door en kijk of je ze herkent:
1. Het stellen van ‘dreigende’ vragen
Soms reageer je passief agressief op een manier die kan overkomen als een confrontatie of een belediging. Een voorbeeld hiervan is de reactie: ‘waarom zou je dat ooit denken?’ Of, de heel eenvoudige reactie: ‘ben je gek?’ (tenzij de ander natuurlijk echt gek aan het doen is zoals het willen opblazen van brievenbussen).
Een dergelijke vraag daagt de ander meteen uit om defensief te reageren. Daardoor ga je waarschijnlijk niet de reactie krijgen waar je op hoopte.
2. Zwaarmoedige uitlatingen
Een zwaarmoedige uitlating kan passief agressief gedrag zijn. Dit houdt in dat je graag iets zou willen, maar er niet direct naar vraagt. Zoals het voorbeeld van je vriend die naar een feestje gaat, terwijl je dat niet ziet zitten.
Onder dit soort uitlatingen horen ook kleine beledigingen. Stel je voor dat een collega leuke nieuwe schoenen heeft. Deze zou je ook graag willen hebben. De reactie ‘ik zou willen dat ik ook zulke nieuwe schoenen had, maar helaas kan ik me dat niet veroorloven. Mijn geld gaat naar de huur’. Waarschijnlijk een onopzettelijke reactie. Maar je collega kan zich schuldig voelen omdat zij iets kan doen of krijgen wat jij niet kan.
3. Het uitdelen van dubbelzinnige complimenten
Soms gaan passief agressief gedrag en jaloezie samen. In dit geval reageer je niet op een manier dat je het leuk vindt of blij bent voor de ander. Je reageert dan onaardig.
Bijvoorbeeld wanneer een vriendin haar verlovingsring aan je laat zien en zegt dat ze ten huwelijk is gevraagd. En jij wacht al jaren op een aanzoek van je vriend.
‘Leuk hoor’ of ‘ik had een grotere diamant verwacht’ zijn passief agressieve reacties.
Of wanneer een vriend een huis koopt en jij geen gewenste hypotheek kunt krijgen. Een passief agressieve reactie is hier bijvoorbeeld ‘dat wordt opknappen’.
Mocht je merken dat je passief agressief reageert, neem dan even een stap terug. En zeg dat je het niet zo meende. Bij een goede vriend kun je beter toegeven dat dit geen aardige reactie was. Of zelfs dat je een beetje jaloers bent. Je kunt er beter niet vanuit gaan dat niemand jouw reactie zo opgevat heeft.
4. Niets zeggen of negeren
Niets zeggen of negeren hoeft niet altijd passief agressief te zijn. Sommige therapeuten vinden het kijken op je smartphone tijdens een overleg (of wanneer iemand iets tegen je zegt) toch een passieve agressieve reactie. Als je op dat moment écht een mail moet beantwoorden, kun je dit beter even zeggen.
Het niet beantwoorden van iemands telefoontje of mail omdat je boos bent, is wel duidelijk passief agressief gedrag. Je zegt niet eerlijk wat je voelt, maar geeft steken onder water. Vervolgens wacht je totdat de ander deze steken opvangt. Als de ander dit niet doet, dan kan diegene rekenen op stilte van jouw kant.
5. Uitstellen of treuzelen
Uitstellen of treuzelen gaat nog een stapje verder dan negeren of niets zeggen. Een voorbeeld is dat je niets zegt of doet wanneer je niet tevreden bent met je baan (of jouw rol in een bepaald project). Je neemt extra lange pauzes of meld je sneller ziek bij een deadline.
Dit voorbeeld laat zien dat je geen verantwoordelijkheid neemt. Je kunt het zien als het geven van een excuus dat het je niet gaat lukken, terwijl je dit toch al niet wilde. Zelfs de deadline kun je totaal gaan negeren.
Een ander voorbeeld is dat je aangeeft dat je een uitnodiging voor een feest niet hebt ontvangen, of dat je deze bent kwijtgeraakt. Terwijl jouw oorspronkelijke reden om niet te gaan, heel anders is. Maar deze reden vertel je niet.
6. De ander buitensluiten
Het kan voorkomen dat je een collega niet aardig vindt. Bij passief agressief gedrag bespreek je dit niet, maar doe je er alles aan om je collega buiten de groep te houden. Dit kun je doen door iedereen uit te nodigen voor de lunch behalve die ene collega. Een andere manier van buitensluiten is door te gaan roddelen.
Of wat dacht je ervan om voor iedereen koffie te halen, behalve voor… nou ja, je snapt het.
7. De ander saboteren
Een meer extreme vorm van buitensluiten is het openlijk saboteren van de ander. Als we kijken naar hetzelfde voorbeeld van de collega die je niet aardig vindt, dan kun je nu de collega verwijderen uit e-mailgroepen of uitnodigingen voor overleg. Of je ‘vergeet’ de collega op de hoogte te brengen van een gewijzigde datum voor een deadline.
Als een andere collega je hierop aanspreekt, reageer je met ‘oh, ik had geen idee’, ‘het spijt me’ of ‘geen idee wat er gebeurd zou kunnen zijn’. Je laat hier duidelijk merken dat de fout in ieder geval niet bij jou ligt.
De reden voor dit soort ‘onschuldige’ passief agressieve reacties is meestal jaloezie of het gebrek aan discipline en doorzettingsvermogen.
8. Lijstjes bijhouden
Je kunt heel teleurgesteld zijn wanneer een vriend niet op jouw bruiloft of verjaardag komt. Dit kun je natuurlijk gewoon zeggen, of je kunt de teleurstelling loslaten. Bij passief agressief gedrag laat je dit niet los en onthoud je het.
Op een bepaald moment ga je deze vriend met gelijke munt terugbetalen. Je gaat bijvoorbeeld niet naar zijn verjaardag. In dit geval ben je niet bezig met een fijne en waardevolle vriendschap, maar met het bijhouden van lijstjes.
Je snapt nu misschien dat deze signalen niet fijn zijn voor de ander. En natuurlijk ook niet voor jezelf!
Drie oorzaken van passief agressief gedrag
Er zijn mensen die alleen maar passief agressief reageren. Dit zijn met name mensen die elke vorm van conflict uit de weg gaan. Ze hebben weinig zelfvertrouwen.
Het is niet helemaal bekend wat precies de oorzaak is van passief agressief gedrag. Wel kunnen onderzoekers vaststellen dat omgevings- en biologische factoren bijdragen aan het ontwikkelen van dit gedrag. Zoals:
1. Opvoeding
Passief agressief gedrag ontstaat al in de kinderjaren. Denk aan:
- De manier van opvoeden
- Normen en waarden
- Rollen in het gezin
Ook andere gebeurtenissen in de jeugd kunnen invloed hebben op het ontwikkelen van passief agressief gedrag. Denk aan verwaarlozing, kindermishandeling of harde straffen.
2. Verdovende middelen
Het overmatig gebruik van alcohol of drugs (in combinatie met een laag zelfbeeld) kan leiden tot passief agressief gedrag.
3. Gezondheidsklachten
Een aantal gezondheidsklachten die samen kunnen gaan met passief agressief gedrag, zijn:
Passief agressief gedrag is GEEN medische of psychische stoornis
Een psycholoog kan je helpen om het gedragsprobleem in kaart te brengen.
Vier tips voor omgaan met een passief agressief persoon
Passief agressief gedrag van een ander is op z’n zachtst gezegd niet leuk. Een passieve agressieve reactie kan voelen als een klap in je gezicht. Vaak is dit gedrag niet heel duidelijk en moeilijk om grip op te krijgen.
Het is mogelijk dat je merkt dat iemand in jouw omgeving, zoals een familielid of vriend, vaak passief agressief reageert. Misschien vind je het lastig om hier goed op te reageren.
Ik geef je een paar tips:
1. Herken het gedrag voor wat het is
Bedenk dat passief agressief gedrag gewoon vijandig gedrag is. Het is niet ‘onschuldig’ gedrag en zeker geen gedrag met een suikerlaagje.
Een grote fout die je kunt maken bij dit gedrag, is om toegeeflijk te zijn. Als je eenmaal toegeeft aan passief agressief gedrag, verlies je jouw keuzes. Het is belangrijk om het gedrag als een machtsstrijd te zien. Het geeft je de mogelijkheid om dan bepaalde tactieken in te zetten die je gebruikt in een machtsstrijd.
2. Geef je grenzen aan en houd je hieraan
Maak duidelijk dat je niet toelaat dat de ander zich zo gedraagt.
Stel dat iemand steeds te laat is. Zeg bijvoorbeeld dat als hij de volgende keer weer te laat is, je niet meer met hem afspreekt.
Je laat dan weten dat je niet meegaat in zijn of haar gedrag.
3. Wees duidelijk
Het kan helpen om iemand te wijzen op zijn gedrag.
Soms is het best moeilijk om een passief agressief persoon te confronteren met zijn gedrag. Het is wel belangrijk dat je dit doet op het moment zelf.
Reacties als ‘dit doe je altijd’ gaan niet helpen. Je kunt de persoon aanspreken op een specifiek stukje gedrag.
Een voorbeeld:
Zit het je dwars dat je wordt genegeerd? Leg dan uit dat je een bepaalde situatie als zeer vijandig hebt ervaren. Hierbij wijs je op het gedrag van de persoon, precies voor wat het is en hoe het voor jou voelt: vijandig.
4. Wees assertief in je communicatie
Assertief wil zeggen dat je met respect voor de ander communiceert. Belangrijk is dat je luistert naar de ander en niet de schuld legt bij de ander. Werk samen met de ander om een probleem op te lossen. Bevestig het gevoel van de ander. Dit wil nog niet zeggen dat je het met de persoon eens bent. Zo wordt het een win-win situatie voor beiden.
Vier tips om zelf niet passief agressief te zijn
Wat nu als je passief agressief gedrag bij jezelf herkent? Ook hier geef ik je een paar tips voor:
1. Mindfulness
Sta stil bij je lichaam en wat je voelt. Je kunt zo ontdekken wanneer jouw acties niet verbonden zijn (niet kloppen) met je gevoelens of gedachten. Passief agressief gedrag is ook jezelf dwarszitten. Het zou bijvoorbeeld best eens zo kunnen zijn dat je geen promotie hebt gekregen, juist dóór het passieve agressieve gedrag. Maar je vindt dat jouw leidinggevende de boosdoener is.
2. Het is niet erg om boos te zijn
Boosheid kan je meer vertellen dan alleen maar boos zijn. Boosheid vertelt je wanneer iets niet klopt of goed voelt. Het is een goede raadgever om je focus bij te stellen, je waarden en doelen te evalueren en relaties te versterken. Als je boos bent, is het oké om dit meteen te uiten. Natuurlijk wel op een assertieve manier, met respect voor de ander.
3. Ga het conflict of je angst aan
Bij het durven aangaan van een conflict wordt duidelijk wat het probleem is. En komt er ruimte om het probleem op te lossen. Hierbij is een assertieve houding belangrijk. Je zult meer constructieve acties ondernemen om dit conflict op te lossen.
4. Weet wat je wilt
Focus op dat wat je wilt bereiken. Misschien ben je wel gewend om heel bewust te zijn van wat andere mensen denken en verwachten van jou. Je hebt je hierop aangepast. Wat jij nu precies wilt, is niet meer duidelijk. Alles staat in het teken van de agenda van de ander. En dan wordt het moeilijk om te zeggen ‘maar dit is wat ik wil!’
Probeer in dit geval meer naar jezelf te luisteren. Dan is het voor jou (en ook voor de ander) duidelijker welke kant jij op wilt.
Herken je passief agressief gedrag van jezelf? Of herken je dit gedrag bij een familielid of vriend? Stel ons een vraag hierover via de comments.
Ondersteuning bij passief agressief gedrag
Natuurlijk kun je ons ook bereiken voor een gesprek of behandeling. Onze psychologen zijn snel beschikbaar en hebben allemaal de kwalificatie van GZ-psycholoog.
De psycholoog zal samen met jou een aantal vragen doornemen. Dit zijn vragen die kunnen gaan over:
- De kenmerken van het gedrag, gevoelens en gedachten
- Hoe jouw jeugd is verlopen
Mogelijke omgevingsfactoren of triggers voor jou en het passief agressief reageren, worden duidelijk. Samen bespreken jullie deze triggers en hoe ermee om te gaan.
Mocht de psycholoog geen aanwijsbare oorzaken of triggers voor het passief agressieve gedrag bij jou ontdekken, dan verwijst hij of zij je door naar een arts. Het kan zijn dat een onderliggend gezondheidsprobleem de kenmerken van het gedrag veroorzaakt.
Wil je snel contact met een van onze psychologen? Vul dan ons contactformulier in, en wij plannen een afspraak voor je in.
