Skip to main content
search
0

Het is niet vanzelfsprekend dat je emoties altijd goed onder controle kunt houden. Het ene moment kun je boos zijn, en het andere moment verdrietig. Moeilijk kunnen omgaan met emoties is ook een symptoom van meerdere onderliggende aandoeningen. Dit komt voor bij mensen met een persoonlijkheidsstoornis, zoals een borderline-persoonlijkheidsstoornis.

Gelukkig zijn er manieren om dit te behandelen. De bekendste behandeling is dialectische gedragstherapie (kortgezegd DGT). In dit artikel gaan we dieper in op DGT, en leggen we uit waarom DGT met name voor borderline problematiek een goede behandelmethode kan zijn.

Wat is dialectische gedragstherapie?

Dialectische gedragstherapie (DGT) wordt ook wel Linehan therapie genoemd. De Amerikaanse psycholoog Dr. Marsha Linehan heeft deze vorm van therapie ontwikkeld. Zelf worstelde ze jarenlang met een borderline-persoonlijkheidsstoornis.1 Ze herstelde vanuit de overtuiging dat je jezelf beter kunt accepteren zoals je bent, en niet zoals je hoort te zijn. Daar is deze vorm van therapie ook op gebaseerd.

Oorspronkelijk is DGT een behandelmethode voor chronisch suïcidale mensen die lijden aan een borderline-persoonlijkheidsstoornis. Het is een vorm van cognitieve gedragstherapie die inmiddels breed wordt toegepast.

Het doel van DGT is om zo goed mogelijk te leren omgaan met heftige emoties, gedachten en prikkels, zoals bijvoorbeeld een suïcidale gedachte. Deze vorm van therapie is niet gericht op zelfmoordpreventie, maar kan je wel helpen bij het omgaan met dergelijke gedachten.

Je leert verschillende vaardigheden, onder andere op deze gebieden:

  • Relaties
  • Identiteit
  • Aandacht
  • (Zelf)vertrouwen

Daarnaast wordt er uitgegaan van de volgende principes:

  • Dialectiek
    DGT werkt volgens 2 tegenstrijdige standpunten of opvattingen, die beide waar zijn. Dit heet ‘dialectiek’. Aan de ene kant is het belangrijk om nieuwe vaardigheden aan te leren (= verandering), maar aan de andere kant moet je jezelf daarbij niet helemaal willen veranderen (= acceptatie). Soms kun je dingen nu eenmaal niet veranderen, dus heeft het ook geen zin om ertegen te vechten. Tijdens de therapie staat de balans tussen deze 2 opvattingen centraal.
  • Mindfulness
    Mindfulness betekent simpelweg ‘aanwezig zijn in het nu’. Je besteedt aandacht aan wat er op dit moment gebeurt, zonder oordeel en zonder erover na te denken. Een van de belangrijkste onderdelen van mindfulness is het trainen van concentratie en aandacht. Dit doe je met meditatie en ademhalingstechnieken.
  • Cognitieve gedragstherapie
    Je manier van denken beïnvloedt je gevoel, en daarmee je gedrag. Cognitieve gedragstherapie gaat over welk gedrag je wilt veranderen en welke gevoelens en gedachten daarbij een rol spelen. Je duikt als het ware dieper in jezelf en ontdekt zo patronen.

DGT heeft veel raakvlakken met Acceptance & Commitment Therapy. Dit is een vorm van gedragstherapie waarbij je leert om met een mildere blik naar jezelf te kijken. Daarnaast ligt de focus op accepteren wat je niet kunt veranderen, zoals ook bij DGT het geval is.

Uiteindelijk wordt er met dialectische gedragstherapie gestreefd naar het vergroten van je zelfvertrouwen en het leven weer zinvol maken, zodat je niet meer de drang hebt om jezelf wat aan te doen.

Onderstaand filmpje maakt veel duidelijk:

Hoe werkt dialectische gedragstherapie?

Bij dialectische gedragstherapie leer je de baas te worden over je eigen emoties. De behandeling bestaat uit 3 onderdelen:

  • Individuele therapie
  • Telefonische coaching (24-uurslijn)
  • Vaardigheidstraining in groepen

Dit zijn aparte onderdelen van elkaar. De individuele therapie is gefocust op het versterken van je motivatie en het bespreken van je emoties, die je via een dagboekkaart bijhoudt. De eerste prioriteit is om zelfverwonding en zelfmoordgedachten onder controle te krijgen.

Met een dagboekkaart krijgen jij en de therapeut inzicht in welke emoties je op bepaalde momenten ervaart, en hoe je hier vervolgens mee omgaat. Een voorbeeld van zo’n emotie is boosheid. Dat uit je misschien in een woede-uitbarsting, wat een voorbeeld van gedrag is.

Bij de telefonische coaching ligt de nadruk op dagelijkse crisisproblemen die je voelt aankomen of waar je direct tegenaan loopt. Deze telefonische lijn is 24 uur per dag beschikbaar.

In groepsverband wordt vaardigheidstraining gegeven, waarbij onderstaande modules worden geoefend:

  • Waarnemen van jezelf (mindfulness)
    Het waarnemen van jezelf heet ook wel kernoplettendheid. Je leert je bewust te worden van wat je op dit moment voelt, doet en denkt, zonder te oordelen. Je houdt je niet bezig met gebeurtenissen uit het verleden of in de nabije toekomst. Op deze manier leer je jezelf over te geven aan iets: of dat nu een activiteit is, of een lichamelijke sensatie.In deze module leer je onderscheid te maken tussen je wijze ik, emotionele ik en rationele ik. Het doel is om uiteindelijk de wijze ik in te zetten bij situaties (combinatie van emotionele ik en rationele ik). Dit loopt als een rode draad door de therapie.
  • Interpersoonlijk functioneren
    Interpersoonlijke vaardigheden zijn vaardigheden die nodig zijn in de omgang met anderen. Deze vaardigheden gebruik je dagelijks. Het gaat om vaardigheden met betrekking tot hulp vragen, begripvol reageren, onderhandelen, ‘nee’ durven zeggen en vrienden maken. Dit komt ook vaak terug in assertiviteitstrainingen.In deze module leer je onder andere technieken om te vragen wat je nodig hebt, in te gaan op verzoeken van anderen en om te gaan met conflicten tussen mensen. Je leert bijvoorbeeld oplossingsgericht denken.
  • Emoties reguleren
    Bij emotieregulatie werk je aan het begrijpen van je emoties. Om je bewust te worden van je gedrag, is het belangrijk dat je emoties bij jezelf gaat herkennen. Dit doe je door ze te observeren en benoemen, in plaats van te veroordelen. Je leert ook de functies van verschillende emoties kennen.‘Wanneer voel ik de emotie?’ en ‘hoe uit ik deze emotie?’ zijn belangrijke ontdekkingsvragen. In deze module komt naar voren hoe je pijnlijke emoties kunt voelen, zonder eronder te lijden en in de emoties te blijven hangen.
  • Omgaan met crisis
    Wanneer je een heftige emotie meemaakt, kun je daar compleet overweldigd door raken. Zie het als een volumeknop die maximaal wordt opengedraaid. Een eerste reactie is om dan impulsief te handelen. Je doet iets wat achteraf gezien niet goed voor je is.In deze module leer je hoe je het beste kunt handelen in een crisissituatie, zodat je niet in de problemen komt met jezelf of met anderen. Je leert jezelf ‘sterk’ te denken en zo veerkracht op te bouwen. Ook werk je aan ontspanning in lichaam en geest tijdens zo’n situatie.

DGT is een actieve behandelmethode waarbij je zelf veel moet doen, omdat je de vaardigheden direct gaat toepassen in de praktijk. Het vraagt om een bepaalde toewijding. In ruil daarvoor leer je patronen bij jezelf te ontdekken en aan te pakken, op een manier dat het jouw leven niet meer in de weg staat.

Betekenis van een borderline-persoonlijkheidsstoornis

Een borderline-persoonlijkheidsstoornis wordt in de volksmond ook wel ‘borderline’ genoemd. Soms wordt er gesproken over een emotieregulatiestoornis, omdat borderline niet voldoende de lading denkt. Ook zou de term ‘borderline’ vaker negatief in beeld komen bij mensen.

De naam ‘borderline’ is ooit bedacht voor iemand die op de grens zit tussen nerveuze spanning (veroorzaakt door jeugdproblemen of trauma) en totaal de weg kwijt zijn (door hallucinaties of waangedachtes). Inmiddels is deze betekenis aangepast, maar de naam is nog niet veranderd.

De DSM is een handboek waarin mentale stoornissen onderverdeeld zijn. Vanuit dit handboek wordt borderline beschreven in kenmerken als emotionele instabiliteit, impulsief gedrag, weinig zelfvertrouwen, moeite hebben met relaties en hevige stemmingswisselingen.

Borderline valt onder de persoonlijkheidsstoornissen. Iemand met een persoonlijkheidsstoornis is wantrouwend en heeft moeite om zich aan te passen. Normale emoties worden uitvergroot. Denk aan extreem blij, of extreem woedend.

dialectische gedragstherapie

In dialectische gedragstherapie is er zeer veel aandacht voor de omgang met negatieve emoties

Je ervaart je emoties als een achtbaan die maar door blijft razen. Als je geluk hebt, dan gaat hij ’s nachts in een wat rustiger tempo. Maar vanzelfsprekend is dat niet.

Borderline komt onder vrouwen en mannen voor. Dit openbaart zich meestal als je jongvolwassen bent. De oorzaak is een mix van erfelijkheid, opvoeding en traumatische gebeurtenissen.

Door een verleden van seksueel misbruik of emotionele afwijzing kun je het vertrouwen in anderen verliezen. Je vindt misschien dat anderen verkeerde bedoelingen hebben en blijft dat zo denken. In feite wordt de traumatische gebeurtenis uit je verleden onderdeel van jou als persoon. Je raakt daardoor vervreemd van jezelf en van de buitenwereld.

Bij borderline komen de volgende symptomen voor:2

  • Je bent emotioneel gezien zeer kwetsbaar. Je kunt emoties moeilijk verdragen omdat je er ineens door overvallen wordt.
  • Je hebt moeite met het aangaan en onderhouden van contacten. Daarbij speelt verlatingsangst en een gebrek aan vertrouwen een belangrijke rol.
  • Je bent erg onvoorspelbaar in je gevoelens, gedrag en stemming.
  • Je hebt een laag zelfbeeld.
  • Je voelt je depressief, gespannen en/of somber.
  • Je hebt moeite om te beseffen wie je nu eigenlijk bent en wat je wilt. Daarin voel je een soort leegte en onzekerheid.
  • Andere aandoeningen spelen mee, zoals een eetstoornis, angststoornis, bipolaire stoornis of posttraumatische stresstoornis.3
  • Je bent impulsief op minstens een van deze gebieden: drank, drugs, rijgedrag of eten (vreetbuien).
  • Je beschadigt jezelf op een fysieke manier (bijvoorbeeld snijden of krassen).
  • Je denkt aan zelfmoord of doet pogingen daartoe.

De symptomen verschillen in hevigheid. Er zijn milde vormen van borderline, maar ook hele heftige vormen. Zodanig dat iemand geen andere uitweg ziet dan zichzelf te beroven van het leven. Daarom is het belangrijk om een goede diagnose te stellen en een passende behandeling te beginnen. Zonder behandeling kan het soms fatale gevolgen hebben.

CASUS MARIT (21)

Marit had veel problemen. Ze wist al vanaf haar 14de dat ze borderline had en vond zichzelf ‘een foutje’. Ze was erg intelligent. Wat veel mensen niet wisten, is dat haar ontwikkeling achterbleef doordat ze half doof was. Bij haar uitte zich dat in driftbuien. Op latere leeftijd werd ze seksueel misbruikt en gepest. Ze werd psychotisch en had daarnaast diabetes.

Het ene na het andere probleem diende zich aan. Door de opeenstapeling van problemen kon Marit hier niet goed mee omgaan. Ze haalde zichzelf graag naar beneden. Uiteindelijk wilde ze psychotherapie volgen, maar haar behandelaar koos daar niet voor.

Deze laatste tegenslag heeft ertoe geleid dat ze er écht niet meer tegen kon. Na verschillende pogingen tot zelfmoord maakte ze, de dag na kerst, toch echt een einde aan haar leven.4

Dialectische gedragstherapie bij borderline

Dialectische gedragstherapie kan worden ingezet bij ernstige en chronische gedragsstoornissen. In de meeste gevallen zijn dit de kenmerken die bij borderline passen. Ook is gebleken dat het bij een eetstoornis zinvol kan zijn om elementen uit DGT te gebruiken tijdens de behandeling.

Iemand met borderline ervaart dagelijks veel last van de symptomen. Aan de ene kant lopen je emoties over, maar aan de andere kant worden deze emoties ook snel door jezelf veroordeeld en geblokkeerd. Je wilt de controle houden, maar raakt dit juist kwijt. Met DGT ga je hier aan werken.

CASUS NINA (18)

Nina werd op haar 14de regelmatig gepest. Daardoor werd ze steeds onzekerder, negatiever en zag ze het leven soms niet meer zitten. Daarnaast was ze wispelturig in haar gedrag en emoties. Het ene moment kon ze zo blij zijn dat ze het van de daken schreeuwde, maar een paar minuten later kon ze weer in een hoekje gaan zitten huilen.

Uiteindelijk kwam haar moeder erachter dat ze zichzelf beschadigde. Ze zocht hulp via de huisarts en kwam terecht bij de GGZ. Nina kreeg de diagnose van stemmingsstoornis, maar had na enkele gesprekken en opnames toch meer begeleiding nodig. Uiteindelijk veranderde haar diagnose in een borderline-persoonlijkheidsstoornis.

Nina startte na een tijdje met dialectische gedragstherapie, en had individuele gesprekken en groepsgesprekken. Vooral het oefenen in aandacht vond ze moeilijk in het begin. Het voelde heel vreemd om in het ‘hier en nu’ te leren zijn. Toch ging het na verloop van tijd steeds beter en begon ze zich er meer voor open te stellen.

Na de therapie van een halfjaar had ze veel onzekerheden van zichzelf aangepakt, samen met de psychiater. De zelfbeschadiging heeft ze vervangen door nieuwe, gezonde alternatieven om met spanning en stress om te gaan. Het voelt nu alsof ze haar emoties onder controle heeft en meer van zichzelf kan houden.5

Resultaten van dialectische gedragstherapie

Inmiddels is er steeds meer bekendheid ontstaan voor dialectische gedragstherapie, omdat het positieve resultaten laat zien uit verschillende onderzoeken en bij verschillende leeftijdsgroepen.

De positieve resultaten waren met name zichtbaar bij borderline met bijkomende verslavingen, een posttraumatische stresstoornis of depressie.

Hieronder benoemen we enkele resultaten die naar voren gekomen zijn:

  • Bij dialectische gedragstherapie haken mensen minder snel af vergeleken met andere behandelmethodes.6
  • De behandeling wordt heel breed ingezet. De vaardigheden kunnen zelfs worden gebruikt als interventie, met als thema bijvoorbeeld een alcoholverslaving of huiselijk geweld.
  • Dialectische gedragstherapie laat zien hoe je met heftige emoties om kan gaan, zonder daarbij de controle kwijt te raken. Dit is effectief bij iemand die aan zelfverwonding doet of uit het leven wil stappen.7 Na het volgen van de therapie bleek bijvoorbeeld dat patiënten minder aan zelfverwonding deden of hier zelfs helemaal mee gestopt waren.
  • Na de behandeling was er sprake van minder impulsief gedrag en afhankelijkheid van alcohol. Dat effect bleef nog zeker een halfjaar aanhouden.

Behandeling van dialectische gedragstherapie

DGT is een gestructureerde manier van behandelen. Om de positieve effecten te behouden, is het belangrijk dat de behandeling in een bepaalde mate wordt voortgezet. Daarnaast is het nodig dat alle 3 de onderdelen (individuele therapie, telefonische coaching en vaardigheidstraining) worden toegepast tijdens de behandeling.

Wanneer je in aanmerking komt voor dialectische gedragstherapie en een behandeling gaat starten, duurt dit maximaal een jaar. Iemand met een borderline-persoonlijkheidsstoornis ervaart daarna meestal minder of zelfs geen klachten meer. Dit is onder andere afhankelijk van hoe ernstig de symptomen zijn en hoe je persoonlijke situatie is.

De symptomen van een borderline-persoonlijkheidsstoornis kunnen erg lastig zijn voor je omgeving, zoals familie en vrienden. Zij kunnen het moeilijk vinden om hier mee om te gaan. Door de heftige stemmingswisselingen kun je iemand het ene moment heel aardig vinden, en het volgende moment totaal niet. Aanvullende behandelingen kunnen daardoor gericht zijn op familie of vaste begeleiding op alle gebieden in je leven.

Voor therapeuten zijn er bepaalde richtlijnen verbonden aan dialectische gedragstherapie. Bij het niet naleven van deze vaste richtlijnen door de therapeut, kunnen er minder positieve resultaten worden behaald. Daarom is het belangrijk om voor een therapeut te kiezen die hierin gespecialiseerd is.

Bronnen

  1. John M. Grohol, Psy.D (2018). Marsha Linehan Acknowledges Her Own Struggle with Borderline Personality Disorder.
  2. Stichting Borderline (2020). Symptomen.
  3. Daansen, P. (2006). Dialectisch-gedragstherapeutische principes bij eetstoornissen.
  4. RTL Nieuws (2016). Marit koos voor de dood: borderline maakte haar leven ondraaglijk.
  5. Proud2BMe (2016). Mijn ervaring met DGT: dialectische gedragstherapie.
  6. Tijdschrift voor Psychiatrie (2005). Dialectische gedragstherapie bij Nederlandse vrouwen met een borderline persoonlijkheidsstoornis, met en zonder verslavingsproblemen.
  7. Centrum Cognitieve Gedragstherapie (2020). Dialectische Gedragstherapie.
Robert Haringsma

Robert Haringsma is psycholoog en onderzoeker. Hij schrijft over onderwerpen als stress, zelfvertrouwen, depressie en angst.

Leave a Reply