Emotioneel: Wat is het en waardoor word je emotioneel?

Een vriend of vriendin zit bij de pakken neer. Er is iets naars gebeurd. Bij een uitbarsting van emoties, noemen we hem of haar emotioneel.

Emotioneel zijn, wat we verstaan we daar eigenlijk onder? Zijn we niet allemaal emotioneel? In dit artikel bespreken we het.

Wat betekent het als je ‘emotioneel’ bent?

Emoties lijken het soms nogal moeilijk te maken. Een meningsverschil kan uitlopen op een ruzie. Ruzie kan uitlopen op pesten. En pesten kan de doorslag geven voor iemand om zichzelf of anderen van het leven te beroven.

Zo liep het ook uit de hand op de Thomas Jefferson High School in Brooklyn. Twee jongens, Ian en Tyrone hadden ruzie met een vriend, Khalil. Ian en Tyrone pestte hem, gaven steeds dreigementen. Op een gegeven moment was het klaar.

De angst van Khalil dat hij in elkaar zou worden geslagen was zo groot, dat hij op een ochtend een pistool meenam. De conciërge stond 15 meter verderop. De jongens werden van dichtbij neergeschoten. Het was einde verhaal voor Ian en Tyrone.

Het begon met een meningsverschil, maar eindigt in moord. Dit verhaal laat zien dat mensen moeten leren hoe ze met emoties omgaan, sociaal vaardig kunnen worden en vreedzaam meningsverschillen kunnen oplossen.

Hoewel ook de schoolresultaten belangrijk zijn, mag het belang van de emotionele stabiliteit niet worden onderschat. Gelukkig zijn er tegenwoordig op veel scholen SOVA’s, zoals bijvoorbeeld de Kanjertraining.

De betekenis

Volgens de Van Dale ben je emotioneel als je:

1. Vatbaar bent voor emotie
2. Vol emotie bent

Het is verwarrend dat er een verschil is tussen deze twee. De eerste omschrijving zegt: je laat je leiden door de emoties, omdat je gevoelig bent. Vanuit de psychologie kun je echter met zekerheid stellen dat ieder mens vatbaar is voor emoties. We ervaren ze allemaal, ongeacht je karakter.

De tweede omschrijving omvat je staat van zijn op dat moment, geraakt of ontroerd. Het is best wel gek dat we het woord emotioneel hieraan koppelen, omdat dit woord een wat algemene lading heeft. Van de term emotioneel zou je verwachten dat de betekenis meer allesomvattend is, zoals in de eerste omschrijving. Vaak geven we echter de tweede betekenis aan het woord.

De term emotioneel wordt dus vaak gebruikt om te benadrukken dat iemand ontroerd is door iets. Iemand zijn gevoel is er duidelijk bij betrokken. ‘’Wat ben je emotioneel.’’

In onderstaande filmpje legt Tony Robbins (op 17:00) uit hoe emoties ons beïnvloeden. In het filmpje legt hij uit waarom we doen wat we doen.

Als iemand dat zegt, zal hij dat beweren door wat hij bij de ander waarneemt. De persoon die iemand emotioneel noemt, kan dat opmaken uit zijn of haar non-verbale signalen, zoals gezichtsuitdrukking en gebaren. Per cultuur geven we verschillende betekenissen aan zulke signalen. Hier kom ik verderop in dit artikel op terug.

In die zin kun je stellen dat emotioneel zijn (omschrijving 2) gaat over de mate waarin iemand zijn emoties uit en hoe dat op de ander overkomt. In dit artikel gaan we uit van de andere omschrijving: de vatbaarheid voor emotie. In hoeverre sta je open voor wat je voelt? Door het stellen van deze vraag gaan we ervan uit dat, zoals eerder benoemd, iedereen emoties ervaart.

Het verschil zit hem vooral in het feit dat mensen emoties allemaal iets anders ervaren, omdat er andere gedachten naar boven komen. En gevoelens worden net zo goed beïnvloed door gedachten. En nu wordt het interessant. We komen bij het antwoord op de vraag waar gedachten en gevoelens vandaan komen.

Waardoor ben je emotioneel?

Emoties worden veroorzaakt door de betekenis die je aan een situatie geeft. Hoewel de rede een belangrijke plaats inneemt in onze maatschappij, hebben we emoties zeker nodig om belangrijke beslissingen te nemen. Sterker nog, dat we voelen speelt een grote rol bij het overleven.

De voorbereiding op dat wat komen gaat

Een bekende onderzoeker die veel onderzoek gedaan heeft naar emoties, is Paul Ekman. In zijn boek ‘Gegrepen Door Emoties’ beschrijft hij onder andere wanneer we emotioneel worden:

In die eerste paar milliseconden dat een emotie begint, overspoelt ze ons en bepaalt ze wat we doen, zeggen en denken. Zonder er bewust voor te kiezen, trok je automatisch aan het stuur om de naderende auto te ontwijken en trapte je op de rem. Tegelijkertijd flitste een angstuitdrukking over je gezicht – de wenkbrauwen opgetrokken en gefronst, de ogen wijd geopend, en de lippen uitgerekt in de richting van de oren. Je hart begon sneller te kloppen, het zweet brak je uit en het bloed stroomde in de richting van je grote beenspieren. Merk op dat je die gelaatsuitdrukking zelfs zou hebben getrokken zonder dat er iemand naast je zat, net als het hart ook sneller zou zijn gaan kloppen zonder dat je een plotselinge lichamelijke inspanning had moeten verrichten die een toename van de bloedsomloop vergde. Deze reacties doen zich voor omdat het in de loop van onze evolutionaire ontwikkeling voor anderen nuttig is geweest om te zien wanneer wij onheil bespeuren, net zoals het nuttig is geweest om voorbereid te zijn op hardlopen wanneer je bang bent.

Emoties bereiden ons voor om belangrijke gebeurtenissen te hanteren zonder dat we erover na hoeven denken. Je zou die bijna-botsing niet hebben overleefd als een deel van jezelf niet continu toezicht uitoefende op tekenen van gevaar in de omgeving. Je zou evenmin hebben overleefd indien je, zodra het gevaar duidelijk was, bewust had moeten nadenken over hoe te handelen. Emoties doen dit zonder dat je weet dat het gebeurt en vaak is dat maar goed ook, zoals tijdens een dreigende botsing.

Toen het gevaar eenmaal was geweken, voelde je de angst waarschijnlijk nog steeds inwendig kolken. Het duurt zo’n tien tot vijftien seconden voor deze sensaties bedaren en er valt weinig te doen om die periode te bekorten. Emoties veroorzaken veranderingen in hersendelen die ons mobiliseren om te reageren op datgene wat de emotie opwekte, en in het autonome zenuwstelsel dat onze hartslag, ademhaling, transpiratie en vele andere fysiologische veranderingen reguleert, zodat we voorbereid zijn op verschillende handelingen. Emoties zenden ook signalen uit, veranderingen in onze expressies, stem en lichaamshouding. We kiezen niet voor deze veranderingen; ze gebeuren gewoonweg.

Deze interactie met onszelf en onze omgeving, is dus om te anticiperen. Het is daarnaast in lijn met de manier waarop mensen bijvoorbeeld angst en paniekaanvallen ervaren.

De rol van gedachten

Vanuit de cognitieve gedragstherapie kan er gezegd worden dat hoe je zelf naar een situatie kijkt de oorzaak is van hoe je denkt. Daardoor voel je iets zoals je het voelt en gedraag je je zo.

Je hoeft echter niet altijd naar je gedachten te luisteren alsof ze heilig zijn. Veel mensen denken bijvoorbeeld ‘wat zullen ze wel niet van me denken’ (ze denken slecht over me) of ‘je moet altijd rekening houden met andere mensen’. Dit is vaak van jongs af aan aangeleerd door een ouder of leraar, terwijl dat helemaal niet de waarheid is. Er zijn namelijk ook argumenten te verzinnen die het tegendeel bewijzen.

Waarom zou je op ieder moment met iedereen rekening moeten houden? Als je je nachtrust ongelimiteerd opoffert om met een vriend of vriendin te praten over haar problemen, is deze overtuiging niet meer zo nuttig. En sinds wanneer kan jij weten wat iemand denkt zonder dat je daar eerst bewijs voor hebt? Als je daar dieper over na gaat denken, zul je verdere gedachten en overtuigingen tegenkomen die je mogelijk beperken. In het verleden zijn er situaties geweest die je iets deden geloven, maar je kunt jezelf afvragen of dat altijd de absolute waarheid is.

Als je jezelf op ieder moment vooral laat leiden door emoties, kan dat nogal wat gevolgen hebben. Er zullen namelijk altijd situaties blijven komen waarbij er een emotie wordt veroorzaakt. Je zit dan in een soort rollercoaster waarbij je ervaart dat je geen controle hebt.

Mensen zijn creatief en hebben allerlei manieren gevonden om daar weerstand aan te bieden. Een aantal mechanismen die we gebruiken zijn bijvoorbeeld:

Vooral als je vatbaar bent voor emoties is dit het geval. Doordat dat soms zwaar te verdragen is, vind je dat de ander maar beter kan stoppen met zijn opmerkingen of gedrag. Je legt de oorzaak dan bij de ander neer. Waar je dan niet bij stilstaat, is dat de ander niet de oorzaak is van je pijn. Dat komt namelijk altijd door de betekenis die je zelf aan het gedrag van je partner geeft.

Natuurlijk kan je partner er wel rekening mee houden. Samen kun je het zo prettig mogelijk maken voor elkaar. Om dat voor elkaar te krijgen, kun je samen duidelijke afspraken maken. Een andere manier is bijvoorbeeld in relatietherapie gaan.

Het brein en emoties

De hersenen zijn op zo’n manier gegroeid, dat emoties een erg grote invloed hebben op ons gedrag. In de evolutie van de mens zijn er in de loop der miljoenen jaren verschillende lagen in het brein bijgekomen.

We gaan nu terug in de tijd. Het brein zoals we dat nu kennen was voorheen anders opgebouwd. Zo heb je verschillende lagen in het brein: het reptielenbrein, het limbisch systeem en de neocortex.

De basis vormt de hersenstam, die de automatische processen met betrekking tot de ademhaling, organen en stereotype reacties regelt. De hersenstam gaat over voorgeprogrammeerde dingen, het reguleren van de overlevingsfuncties in het lichaam. Van hieruit zijn er emotionele gebieden ontstaan.

Op een bepaald moment konden de Homo sapiens meer dan primitief denken. Dit onderscheidt ons van de meeste diersoorten. Het heeft te maken met een nieuwe laag hersencellen. Deze laag waar we al ‘het menselijke’ aan te danken hebben, is de neocortex. Dat is het deel waar we combineren en begrijpen wat we via onze zintuigen waarnemen. Met andere woorden: het centrum van het denken. We denken iets bij wat we voelen en er wordt een bepaalde emotie bij ons opgewekt als we in aanraking komen met ideeën, fantasieën en objecten.

De neocortex is ontstaan vanuit de emotionele gebieden. Via ontelbare hersenverbindingen zijn ze met elkaar verbonden. Het is dan niet zo gek dat er zo’n sterk verband is tussen denken en voelen.

Daarnaast hebben we onszelf als mensheid verder kunnen ontwikkelen door de neocortex. Dit gedeelte van het brein stelt ons in staat om strategieën te bedenken, te plannen en andere complexe mentale taken uit te voeren. Ook stelt de neocortex mensen in staat om op een ingewikkelde manier te voelen, zoals bijvoorbeeld gevoelens over gevoelens hebben.

Het limbische systeem bestond al langer dan de neocortex. Van hieruit zijn veel van de andere hersencentra ontstaan of is het systeem uitgebreid. Het limbische systeem neemt de boel normaal gesproken over zodra we in een noodlottige situatie terecht komen. Dit maakt ons emotionele wezens.

Emotioneel zijn is in veel situaties dus erg logisch. Het brein is gewoon zo geprogrammeerd. Ook zijn er situaties die het emotionele brein triggeren. Je bent bijvoorbeeld op een begrafenis en je gaat huilen. Je kan erg geraakt zijn door het verlies van een persoon.

De rol van cultuur

Sommige culturen hebben niet eens een woord voor emotie. En als ze er een woord voor hebben, heeft het soms een andere lading dan die van de westerse cultuur.

Voor Amerikanen is het meest belangrijke aspect van emotie de innerlijke, subjectieve ervaring van emotie. In de Verenigde Staten worden gevoelens als prioriteit gezien ten opzichte van alle andere aspecten van emoties. Het belang dat we hechten aan gevoelens en het belang van introspectie, is mogelijkerwijs cultuurgebonden. Andere culturen denken namelijk dat emoties een andere oorsprong hebben.

Binnen bepaalde specifieke culturen wordt de emotie gedefinieerd puur door de relatie tussen mensen of tussen mensen en situaties. Het Afrikaans Fulanische concept semteende, wat staat voor schaamte, refereert meer naar een situatie dan naar een gevoel. Als een situatie dus voldoet aan de voorwaarden van semteende, dan voelt iemand dat, ongeacht wat mensen werkelijk voelen.

Tips voor het omgaan met emoties

Wat kun je eraan doen? Het feit dat je emotioneel bent is in de eerste plaats helemaal niet erg. Het is prima om emoties te ervaren, ook boosheid of verdriet. Dit brengt ons bij de eerste tip.

Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit, heeft het over de emotionele incontinentie. Het kunnen verdragen van ongemak is een van de belangrijkste kenmerken van een volwassen, goed ontwikkeld gevoelsleven. Zij meent dat dit voor de verwende hedendaagse mens hét zwakke punt is. De emotionele incontinentie in onze samenleving – het schaamteloos en oeverloos uiten van emoties – illustreert vooral kinderlijkheid.

Dit betekent dus vaak ook dat je beter kunt stoppen met vermijding. Als je situaties uit de weggaat, ben je aan het vermijden. En dat laat zien dat je iets niet accepteert.

Door je gedachten en gevoelens in stilte waar te nemen zonder ze te veroordelen, kun je stress en piekeren de baas zijn. Hoewel het zweverig klinkt, tonen verschillende onderzoeken aan dat het werkt.

Dit kan een coach, psycholoog of therapeut zijn. Vaak helpt het om te praten over je gevoelens met een onafhankelijk iemand. Zo voorkom je dat je gaat piekeren, doordat je vast komt te zitten in je gedachten.

Vind je het lastig om je emoties te accepteren of te uiten? Heb je moeite met het verwerken van bepaalde gebeurtenissen? Bij De Psycholoog werken GZ-psychologen die je graag helpen.

Neem contact op met één van onze psychologen.